Działalności sygnalistów, czyli podmiotów identyfikujących i raportujących wszelkie przejawy nieprawidłowości zachodzących w organizacji, możemy dopatrywać się już w starożytności. Oczywiście, nie była to instytucja uregulowana prawnie, jednakże już od V w p.n.e. m.in. w Atenach funkcjonowało pożądane zjawisko udzielania władzom informacji na temat kradzieży czy innych przestępstw i niewłaściwych zjawisk w społeczeństwie. Z upływem czasu osoby te uzyskały miano sykofantów i zaczęły trudnić się sygnalizowaniem profesjonalnie, uzyskując z tego tytułu niemałe przychody. Następnie, w średniowieczu, rozpoczęto intensywną walkę z korupcją, utworzyła się instytucja qui tam, czyli osoby ścigającej zarówno dla własnych zysków jak i dla dobra króla, który w zamian za informowanie władzy wynagradzany był ze środków, które zatrzymywano w związku z niewłaściwą działalnością danej osoby. Usystematyzowanie pozycji sygnalistów w pewnym względzie nastąpiło dopiero VII wieku w Stanach Zjednoczonych poprzez nagradzanie ich z części grzywny nakładanej na oszustów. Pierwszymi znanymi światu sygnalistami byli marynarze U.S.A., którzy zgłosili niewłaściwe zachowanie komandora marynarki kontynentalnej – Eska Hopkinsa, a następnie podpisali petycję do Kongresu Kontynentalnego wskazującą na działania i nadużycia ich dowódcy. Finalnie uzyskali oni wsparcie władz. W 1778 roku Kongres Kontynentalny Stanów uchwalił pierwszy akt bezpośrednio odnoszący się do wskazanej instytucji, określany pierwszą na świecie ustawą o ochronie sygnalistów. Rozszerzeniem i podkreśleniem znaczenia oraz konieczności ochrony osób raportujących był przede wszystkim uchwalony w 1863 roku i obowiązujący do dziś ,,False Claim Act”, w którym sygnalista mógł otrzymać w zamian za swe działanie część środków przyznanych rządowi w ramach odszkodowania.
Historia sygnalistów w Polsce nie jest natomiast zbyt długa – na problem braku ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w zakładzie pracy czy innych organizacjach wskazuje przede wszystkim orzecznictwo. Ze względu na różnorodne mechanizmy ochrony sygnalistów funkcjonujące w krajach Unii Europejskiej, które niejednokrotnie nie regulują problemu w sposób wystarczający, opracowano dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Wdrożenie zapisów dyrektywy do legislacji państw członkowskich UE nastąpiło zdecydowanie w większości krajów członkowskich, jednak po dziś dzień dyrektywa nie została implementowana do Polskiego systemu prawnego.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 27 września 2023 r.
autor:
