I. Wstęp
Unijne regulacje dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) oraz finansowaniu terroryzmu (CFT) od lat kładą szczególny nacisk na identyfikację struktury własnościowej podmiotów prawnych jako kluczowego elementu skuteczności tych przepisów. Dnia 31 maja 2024 r. przyjęto pakiet aktów prawnych, określany mianem pakietu AML, który wprowadza znaczące zmiany w tym obszarze. W skład pakietu wchodzą m.in.:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1624 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (Dz.Urz. UE L 2024/1624) – dalej: rozporządzenie AML.
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1640 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie mechanizmów, które państwa członkowskie powinny wprowadzić w celu zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (Dz.Urz. UE L 2024/1640) – dalej: dyrektywa AML.
Niniejszy artykuł analizuje nowe regulacje AML w kontekście zasad identyfikacji i weryfikacji beneficjentów rzeczywistych, omawiając ich implikacje dla podmiotów zobowiązanych. Rozporządzenie AML zacznie obowiązywać od 10 lipca 2027 r., z wyjątkiem agentów piłkarskich i profesjonalnych klubów piłkarskich, dla których termin został wydłużony do 2029 r. Państwa członkowskie mają czas na implementację większości przepisów dyrektywy AML do 10 lipca 2027 r., z pewnymi wyjątkami dotyczącymi rejestrów beneficjentów rzeczywistych.
II. Pojęcie klienta w kontekście AML
Rozporządzenie AML nie definiuje wprost pojęcia „klienta”, jak czyni to obecna polska ustawa AML (art. 2 ust. 2 pkt 10). Wprowadza jednak rozróżnienie między potencjalnym klientem a obecnym klientem. Zgodnie z motywem 67 rozporządzenia, podmioty zobowiązane powinny stosować środki należytej staranności wobec klienta przed nawiązaniem stosunków gospodarczych, opierając się na analizie ryzyka. Motyw 56 precyzuje, że proces ten rozpoczyna się, gdy klient wyrazi zainteresowanie nabyciem produktu lub usługi, a środki należytej staranności należy wdrożyć, gdy istnieje wyraźna gotowość stron do zawarcia transakcji. W praktyce może to oznaczać konieczność wcześniejszego stosowania tych środków niż obecnie – już na etapie wstępnej gotowości klienta, a nie dopiero przy formalnym nawiązaniu stosunków gospodarczych.
Dodatkowo, art. 19 ust. 6 rozporządzenia AML rozszerza katalog podmiotów uznawanych za klientów w określonych przypadkach, np.:
- dla pośredników w obrocie nieruchomościami – obie strony transakcji,
- dla dostawców usług finansowania społecznościowego – zarówno osoby ubiegające się o finansowanie, jak i finansujące.
III. Nowa definicja beneficjenta rzeczywistego
Rozporządzenie AML wprowadza nową definicję beneficjenta rzeczywistego (art. 2 ust. 1 pkt 28), określając go jako „dowolną osobę fizyczną będącą ostatecznym właścicielem podmiotu prawnego, trustu powstałego w drodze czynności prawnej lub podobnego porozumienia prawnego lub sprawującą kontrolę nad nimi”. Szczegółowe kryteria określono w art. 51, wskazując, że beneficjentami rzeczywistymi są osoby fizyczne:
- Bezpośrednio lub pośrednio posiadające udziały własnościowe w podmiocie o charakterze korporacyjnym.
- Bezpośrednio lub pośrednio sprawujące kontrolę nad takim podmiotem poprzez udziały własnościowe lub inne środki.
Kluczową zmianą jest wyraźne wskazanie (art. 51), że ustalenie beneficjenta na podstawie jednego kryterium (np. udziałów) nie zwalnia z obowiązku zbadania kontroli poprzez inne środki, co zwiększa precyzję i kompleksowość procesu identyfikacji.
IV. Własność rzeczywista poprzez udziały właścicielskie
Dotychczas próg uznania za beneficjenta rzeczywistego wynosił powyżej 25% udziałów lub akcji. Rozporządzenie AML obniża go do co najmniej 25% (art. 52 ust. 1), obejmując tym samym osoby posiadające dokładnie 25% udziałów. Dodatkowo, art. 52 ust. 2 przewiduje możliwość obniżenia progu do 15% dla sektorów wysokiego ryzyka (np. przemysł wydobywczy), co zostanie określone w akcie delegowanym Komisji Europejskiej do 10 lipca 2029 r. Zmiana ta wymaga od podmiotów zobowiązanych aktualizacji procedur weryfikacji klientów.
V. Pośredni udział właścicielski
Rozporządzenie AML uszczegóławia sposób obliczania własności pośredniej (art. 52 ust. 1). Udział oblicza się, mnożąc udziały w łańcuchu własności i sumując wyniki z różnych łańcuchów. Przykład:
- Osoba fizyczna posiada 80% udziałów w podmiocie A, który ma 25% udziałów w spółce X. Pośredni udział wynosi 20% (80% × 25%). Jeśli ta sama osoba ma inne udziały w X, należy je zsumować.
Analiza wszystkich łańcuchów własności jest obowiązkowa, nawet jeśli w pierwszej linii udział wynosi poniżej 25%, co zapewnia pełniejszy obraz struktury właścicielskiej.
VI. Kontrola poprzez inne środki
Art. 53 rozporządzenia AML precyzuje pojęcie kontroli poprzez inne środki, wymieniając m.in.:
- wykonywanie większości praw głosu,
- prawo do mianowania/odwołania większości członków zarządu,
- prawa weta lub decyzyjne związane z udziałami.
Dodatkowo, kontrola może wynikać z umów formalnych/nieformalnych, relacji rodzinnych czy struktur powierniczych (art. 53 ust. 4), co rozszerza zakres analizy poza udziały właścicielskie.
VII. Identyfikacja beneficjentów rzeczywistych przez podmioty zobowiązane
Podmioty zobowiązane muszą gromadzić szczegółowe dane o beneficjentach rzeczywistych (art. 22 ust. 2), w tym:
- imiona i nazwiska,
- datę i miejsce urodzenia,
- kraj i adres zamieszkania,
- obywatelstwo,
- numer dokumentu tożsamości oraz, jeżeli istnieje, niepowtarzalny, osobisty numer identyfikacyjny nadany danej osobie przez państwo, w którym ma ona miejsce zwykłego pobytu, oraz ogólny opis pochodzenia takiego numeru.
W przypadku niemożności identyfikacji beneficjenta, należy zarejestrować ten fakt i wskazać osoby na wyższych stanowiskach kierowniczych (np. członków zarządu).
VIII. Centralne rejestry beneficjentów rzeczywistych – nowe zasady dostępu
Dyrektywa AML różnicuje dostęp do rejestrów:
- Właściwe organy (np. AMLA, Europol) – niezwłoczny, niefiltrowany dostęp (art. 11 ust. 1-2).
- Podmioty zobowiązane – terminowy dostęp w ramach należytej staranności, czasem odpłatny (art. 11 ust. 3-4).
- Inne podmioty (np. dziennikarze) – dostęp po wykazaniu uzasadnionego interesu (art. 12 ust. 1), np. w celu zapobiegania praniu pieniędzy.
Zakres danych zależy od kategorii podmiotu – organy mają pełny dostęp, inni ograniczony (np. nazwisko, rok urodzenia).
IX. Obowiązek zgłaszania informacji do rejestrów
Podmioty prawne muszą zgłaszać informacje o beneficjentach rzeczywistych do rejestrów bez zbędnej zwłoki po utworzeniu, a zmiany w ciągu 28 dni kalendarzowych (art. 63 ust. 2). Weryfikacja danych ma odbywać się co najmniej raz w roku. W razie problemów z identyfikacją składane jest oświadczenie o niemożności ustalenia beneficjenta, wskazując osoby na stanowiskach kierowniczych (art. 63 ust. 3).
X. Obowiązek zgłaszania rozbieżności
Podmioty zobowiązane zgłaszają rozbieżności między danymi w rejestrze a posiadanymi informacjami w ciągu 14 dni kalendarzowych (art. 24 ust. 1). Wyjątki obejmują:
- drobne błędy typograficzne lub nieaktualne dane, jeśli podmiot zwróci się do klienta o aktualizację (art. 24 ust. 2),
- sytuacje związane z tajemnicą zawodową prawników, notariuszy itp., chyba że dotyczy to prania pieniędzy (art. 24 ust. 4).
XI. Podsumowanie
Nowe regulacje AML wprowadzają bardziej precyzyjne definicje, zmienione progi udziałów, szczegółowe zasady obliczania własności pośredniej oraz rozszerzone obowiązki raportowania. Podmioty zobowiązane muszą przygotować się na wdrożenie tych zmian poprzez aktualizację procedur i systemów, co wymaga rozpoczęcia prac już teraz, mimo odległego terminu rozpoczęcia stosowania przepisów (10 lipca 2027 r.).
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 04 marca 2025 r.
autor:
Nasze artykuły i alerty prawne możesz otrzymywać jako pierwszy, prosto na swoją skrzynkę mailową! Zapisz się do newslettera klikając w link lub skontaktuj się z nami pod adresem mailowym social@kglegal.pl, aby spersonalizować wysyłane treści.
