Jednym z najczęstszych przestępstw występujących w praktyce popełnianych przez członków zarządu jest udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzycieli poprzez wyzbycie się majątku spółki. Każdy dłużnik, w tym członek zarządu spółki, której grozi niewypłacalność lub upadłość musi liczyć się z surową odpowiedzialnością za podjęcie działań mających na celu udaremnienie lub uszczuplenie możliwości zaspokojenia swojego wierzyciela poprzez:
- usuwanie – czyli zmianę miejsca przechowywania składników majątkowych lub pozbycie się rzeczy z majątku
- zbywanie – czyli rozporządzanie majątkiem z pominięciem dłużnika
- ukrywanie – czyli zatajanie składników majątku, umieszczeniu rzeczy w miejscu nieznanym dla dłużnika
- darowanie – czyli nieodpłatnym przekazaniu rzeczy lub prawa majątkowego albo nieodebranie przekazanego dłużnikowi prawa lub rzeczy
- niszczenie – czyli uszkodzenie lub uczynienie rzeczy niezdatnej do użytku
a także rzeczywiste lub pozorne obciążenie lub uszkodzenie składników majątku. Ustawa za wyżej wymienione przestępstwo przewiduje karę pozbawienia wolności nawet do 3 lat. Drugim typem przestępstwa stypizowanego w tym przepisie, jest formą kwalifikowaną, to znaczy za jego popełnienie wymiar kary możliwy do wymierzenia jest wyższy bo wynosi aż 5 lat. Polega ono na podejmowaniu działań w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego poprzez udaremnianie lub uszczuplanie majątku swojego wierzyciela poprzez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążenie, usuwanie znaków zajęcia majątku albo uszkadzanie składników swojego majątku zajętego lub zagrożonego. Co ważne, nie jest wymagane, aby w czasie popełnienia przestępstwa istniało już orzeczenie, którego wykonanie sprawca chce udaremnić. Tego przestępstwa można się dopuścić również wtedy, gdy egzekucja dopiero grozi.
Jeżeli dłużnik swoim działaniem wyrządził szkodę wielu wierzycielom kara pozbawienia wolności możliwa do wymierzenia wzrasta do 8 lat.
Omawiane przestępstwo kwalifikujemy do przestępstw wnioskowych czyli takich, które są ścigane na wniosek pokrzywdzonego wierzyciela. Przestępstwo będzie ścigane z oskarżenia publicznego jeżeli pokrzywdzonym wierzycielem jest Skarb Państwa. Udaremnione roszczenie powinno mieć charakter pieniężny. Sprawcą tego przestępstwa może być każdy, tj. taka osoba, na której formalnie ciąży zobowiązanie.
Poprzez udaremnienie zaspokojenia wierzyciela rozumiemy uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia nawet w części. Uszczuplenie zaspokojenia rozumiemy jako uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części, ale nie w całości. Bez znaczenia pozostanie spłacanie przez dłużnika tylko części długów albowiem takie zachowanie nie wyłącza istnienia groźby stanu niewypłacalności lub też zaistnienia tego stanu.
Stan upadłości musi zostać ogłoszony odpowiednim orzeczeniem sądu. Upadłość ogłasza się kiedy dłużnik staje się niewypłacalny. Pojęcie niewypłacalności należy rozumieć jako utratę zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnik będący osobą prawną jest niewypłacalny również wtedy gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres ponad 24 miesięcy. Istnieje domniemanie, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych jeżeli opóźnienie w ich wykonywaniu przekracza 3 miesiące. Upadłość lub niewypłacalność nie muszą rzeczywiście nastąpić, istotne jest samo zagrożenie ich wystąpienia.
Sprawcą czynu może być dłużnik a także osoba która na podstawie przepisu prawnego, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami osoby prawnej m. in. członek zarządu. Sprawca musi działać umyślnie z zamiarem udaremnienia lub uszczuplenia możliwości zaspokojenia. W przypadku kwalifikowanej formy przestępstwa, dłużnik musi działać z zamiarem bezpośrednim kierunkowym. Dłużnikiem będzie również poręczyciel, gwarant lub podmiot przystępujący do istniejącego długu. Za dłużnika należy również uznać tzw. dłużnika rzeczowego, który jest odpowiedzialny za dług tylko z określonego składnika swojego majątku. Wierzycielem może być każdy: zarówno osoba fizyczna, prawna czy też Skarb Państwa.
Jeżeli czynność rozporządzająca majątkiem nie będzie miała rzeczywistego wpływu na możliwość zaspokojenia wierzyciela nie będzie stanowiła przestępstwa. Niejednokrotnie dochodzi do sytuacji gdy podejmowane działania zmniejszają co prawda majątek dłużnika ale w przyszłości mogą wpłynąć na poprawę sytuacji finansowej, co w dalszej perspektywie doprowadzi do zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
Działania dłużnika, żeby stanowiły omawiane przestępstwo, zawsze muszą prowadzić do zmniejszenia jego aktywów i co najmniej zmniejszenia możliwości całkowitego zaspokojenia wierzyciela.
W związku z tym podstawową formą obrony w takiej sytuacji jest ustalenie czy dana transakcja w istocie zmierzała i doprowadziła do rzeczywistego pokrzywdzenia wierzycieli a także wykazanie, że działania podjęte przez członka zarządu miały ekonomiczne uzasadnienie.
Uregulowana w art. 300 KK możliwość pociągnięcia członka zarządu spółki do odpowiedzialności karnej jest kolejnym argumentem, który przemawia za koniecznością zachowania przez członków zarządu należytej staranności w zakresie sprawowanej przez siebie funkcji oraz bieżącym kontrolowaniem sytuacji spółki. W związku z powyższym osoby przystępujące do spółek w roli członków zarządu powinny mieć pełną świadomość szerokiego zakresu zobowiązań i ewentualnych konsekwencji jakie wiążą się z ich rolą w zarządzie spółki.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 06 września 2022 r.
autor:
