Pranie brudnych pieniędzy to proces mający na celu ukrycie nielegalnego pochodzenia środków finansowych, tak aby wyglądały one na legalnie pozyskane. Jest to poważne przestępstwo gospodarcze regulowane przez art. 299 Kodeksu karnego.
Od kilku lat liczba wszczętych postępowań o pranie pieniędzy w Polsce stopniowo rośnie. W 2022 roku wszczęto około 1 200 postępowań dotyczących art. 299 k.k., podczas gdy w roku 2015 było ich ok. 700. W zakresie tego przestępstwa, wskaźnik zakończenia postępowania aktem oskarżenia oscyluje wokół 30–40% wszczętych spraw. W ostatnich latach rośnie również wartość zabezpieczonych majątków — w 2022 roku była to suma przekraczająca 1,5 miliarda złotych.
Przedmiotem czynności wykonawczych są środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe oraz mienie ruchome lub nieruchome które pochodzą z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego przez samego sprawcę lub przez inne osoby. Z powyższego wynika, że przedmiotem tego przestępstwa może być w istocie każdy składnik majątkowy. Dotyczy to tylko mienia, które pochodzi bezpośrednio lub pośrednio z jakiegokolwiek czynu zabronionego.
To przestępstwo może zostać zrealizowane przez następujące zachowania: przyjmowanie, posiadanie, używanie, przekazywanie za granicę, wywożenie za granicę, ukrywanie, dokonywanie ich transferu lub konwersji, pomaganie do przenoszenia własności lub posiadania, podejmowanie wszelkich innych czynności które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia, miejsca umieszczenia, wykrycia, zajęcia albo orzeczenia przepadku tych środków przy czym nie jest wymagane by udaremnienie lub znaczne utrudnienie faktycznie miały miejsce. Wystarczy, że czyn sprawcy mógł spowodować taki skutek.
Jego sprawcą może być każda osoba. Sprawca może występować w imieniu osoby prawnej któremu przysługują określone prawa majątkowe, działając jako jej pełnomocnik lub reprezentant.
Przestępstwo stypizowane w art. 299 § 2 k.k. polega na przyjęciu środków płatniczych bądź przez dokonanie transferu lub konwersji tychże środków, papierów wartościowych, instrumentów finansowych lub wartości dewizowych przez pracownika lub osobę działają w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji.
Przestępstwo prania brudnych pieniędzy jest przestępstwem umyślnym. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, że sprawca miał świadomość, że środki pochodzą z czynu zabronionego a także wykazanie, że sprawca działał z zamiarem udaremnienia lub znacznego utrudnienia identyfikacji pochodzenia tych środków z czynu zabronionego. Okoliczności zdarzenia powinny obiektywnie wzbudzić u sprawcy uzasadnione podejrzenie, że środki stanowią przedmiot prania brudnych pieniędzy. W sytuacji gdy osoba na podstawie okoliczności transakcji nie mogła podejrzewać, że środki pochodzą z przestępstwa, nie będzie wtedy mowy o możliwości przypisania jej działania z zamiarem prania pieniędzy.
Do realizacji znamion tego przestępstwa nie jest konieczne działanie w celu wprowadzenia brudnych pieniędzy do legalnego obrotu. Wystarczające jest wykazanie, że sprawca, który dopuszcza się prania pieniędzy dokonuje tego w innym celu (np. osiągnięcia korzyści majątkowej).
Za przestępstwo prania brudnych pieniędzy w typie podstawowym grozi od 6 miesięcy do lat 8 pozbawienia wolności.
Jakie działania należy podjąć aby uniknąć niesłusznego zarzutu prania pieniędzy ?
W dzisiejszych czasach, jak pokazuje moje doświadczenie procesowe, nie trudno jest zostać niesłusznie posądzonym o pranie brudnych pieniędzy. Zdarzały się bowiem sytuacje kiedy np. pracownik kantoru lub kantoru kryptowalut dokonał transakcji z osobą która jak się później okazało dysponowała środkami podchodzącymi z przestępstwa przy czym taki pracownik nie miał świadomości w zakresie przestępnego pochodzenia tych środków a następnie został takiemu pracownikowi niesłusznie postawiony zarzut prania brudnych pieniędzy.
Przed taką sytuacją może Państwa uchronić weryfikowanie każdego kontrahenta z którym zawieracie współpracę.
Jeśli działają Państwo jako instytucja obowiązana (np. biuro rachunkowe, kantor, notariusz, pośrednik nieruchomości, doradca podatkowy, firma fintech itd.), to mają Państwo obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, w tym weryfikacji kontrahenta, zgodnie z ustawą z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tzw. ustawa AML).
Taką weryfikację należy przeprowadzić w następujący sposób:
Identyfikacja i weryfikacja tożsamości kontrahenta (CDD – Customer Due Diligence)
Podstawowa weryfikacja powinna obejmować zgromadzenie danych na temat naszego kontrahenta a mianowicie:
W przypadku osoby fizycznej:
- Imię i nazwisko
- Obywatelstwo
- PESEL (lub data urodzenia i kraj urodzenia, jeśli brak PESEL)
- Adres zamieszkania
- Numer dokumentu tożsamości + jego ważność
W przypadku osoby prawnej:
- Nazwa
- Forma prawna
- Siedziba
- Numer KRS lub NIP
- ustalenie struktury własności
- dane reprezentantów (np. członków zarządu)
Należy przeprowadzić weryfikację danych z dokumentów (odpis z KRS, CEIDG, REGON, inne rejestry publiczne) w celu zweryfikowania czy podmiot który się do nas zwraca jest w istocie umocowany do tego aby reprezentować daną osobę prawną.
Należy ustalić kto realnie stoi za daną osobą prawną – czyli kto tak naprawdę kontroluje naszego kontrahenta i czerpie zyski z jego działalności. Te dane weryfikujemy na podstawie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) – https://crbr.podatki.gov.pl.
Należy ustalić czy nasz kontrahent, w przypadku osób prawnych znajduje się na tzw. białej liście VAT. Powyższe możemy ustalić na stronie internetowej: https://www.podatki.gov.pl/wykaz-podatnikow-vat-wyszukiwarka
Należy ustalić, czy nasz kontrahent posiada stronę internetową oraz siedzibę (czy nie dysponuje siedzibą wirtualną)
Należy ustalić, czy o naszym kontrahencie nie ma informacji medialnych, które budzą po naszej stronie wątpliwości co do jego rzetelności, legalności jego działań.
Należy zweryfikować czy nasz kontrahent jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne (PEP) lub jest osobą znaną jako bliski współpracownik osoby o statusie PEP.
Należy zweryfikować czy nasz kontrahent nie został wpisany na listy sankcyjne, listy ostrzeżeń KNF.
Jest to oczywiście jedynie część działań jakie przeprowadzamy weryfikując kontrahenta oraz oceniając ryzyko zawarcia z nim współpracy.
Innymi pomocnymi narzędziami służącymi do weryfikacji kontrahenta są:
- CEIDG: https://aplikacja.ceidg.gov.pl/
- KRS: https://ekrs.ms.gov.pl/
- Listy sankcyjne UE/ONZ
- Listy PEP i krajów wysokiego ryzyka
Dane o których mowa powyżej posłużą nam do dokonania oceny ryzyka.
Ocena ryzyka (risk-based aproach)
Na podstawie zgromadzonych danych przeprowadzamy tzw. ocenę ryzyka.
Należy ocenić, czy zawarcie współpracy z kontrahentem stanowi ryzyko nieakceptowalne, wysokie, średnie czy niskie. W przypadku zaistnienia ryzyka nieakceptowalnego lub wysokiego należy odstąpić od zawarcia z kontrahentem współpracy.
Na taką ocenę wpływa m.in.:
- Kraj pochodzenia (czy kontrahent pochodzi z ,,kraju wysokiego ryzyka”)
- Branża (np. kryptowaluty, nieruchomości – wyższe ryzyko)
- Nietypowe transakcje lub struktury
- Politycznie eksponowane osoby (PEP)
W przypadku wyższego ryzyka – jesteśmy zobowiązani do zastosowania środków wzmożonej staranności.
Monitoring relacji z klientem
Należy pamiętać aby nie poprzestać na jednorazowej weryfikacji kontrahenta, wyłącznie przy zawarciu współpracy. Jeżeli nasza współpraca jest długoterminowa, kontrahenta należy weryfikować cyklicznie (np. w przeciągu współpracy, względem kontrahenta może pojawić się ostrzeżenie Komisji Nadzoru Finansowego, wtedy dokonując transakcji z takim kontrahentem możemy zostać posądzeni o działanie przestępcze)
Dokumentowanie i przechowywanie danych
- Z przeprowadzonej weryfikacji należy przeprowadzić raport zawierający dokonaną ocenę ryzyka.
- Raport powinien być przechowywany przez 5 lat od zakończenia relacji z kontrahentem.
Prawidłowo przeprowadzona weryfikacja naszego kontrahenta oraz należyte udokumentowanie tej weryfikacji może nas uchronić przed niesłusznym zarzutem prania pieniędzy.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 29 kwietnia 2025 r.
autor:
Nasze artykuły i alerty prawne możesz otrzymywać jako pierwszy, prosto na swoją skrzynkę mailową! Zapisz się do newslettera klikając w link lub skontaktuj się z nami pod adresem mailowym social@kglegal.pl, aby spersonalizować wysyłane treści.
