Rodzaje umów o pracę i innych stosunków quasi pracowniczych
Osoba poszukująca swojej pierwszej lub po prostu nowej pracy w ofertach często spotyka się z określeniem, że na danym stanowisku obowiązuje pewna forma zatrudnienia. Do najczęstszych form można zaliczyć umowę o pracę oraz umowę zlecenie. Nie tylko one dominują na rynku pracowniczym, oprócz powyższych możemy wyróżnić umowę o dzieło, czy też tzw. „kontrakt B2B” zawierany między przedsiębiorcami. W artykule wyjaśnimy podstawowe kwestie, które mogą budzić wątpliwości, wymagane i dowolne zapisy w umowach jak i przykłady sytuacji niestandardowych na które mogą natrafić kandydaci.
Umowa o pracę – kilka słów wstępu
Umowa o pracę jest dwustronną czynnością prawną, której skutkiem jest nawiązanie stosunku pracy. Jej głównymi elementami są dwa oświadczenia woli stron, tj. pracownika, który zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy oraz pracodawcy, który zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika i do wypłaty na jego rzecz określonego wynagrodzenia.
Aby daną umowę zakwalifikować jako umowę o pracę musi ona spełnić szereg charakterystycznych cech. Co więcej, umowę tą cechuje dość ścisła relacja z pracodawcą. Relacja ta oparta jest na zasadzie podporządkowania pracownika pracodawcy, a wykonywane obowiązki są pod ścisłym kierownictwem. Ta cecha niewątpliwe odróżnia stosunek pracowniczy od innych, które dominują na polskim rynku.
Pracownik zyskuje przy tym stabilność zatrudnienia i szeroko rozumianą ochronę, jak np. gwarantowane przepisami praw okresy wypowiedzenia, określone limity czasowe wykonywanej pracy, prawo do urlopu wypoczynkowego, wychowawczego, ochronę zatrudnienia w trakcie usprawiedliwionej nieobecności, dodatkowe świadczenia finansowe takie jak odprawy pieniężne czy ekwiwalent za urlop.
Umowa o pracę – konieczne i niezbędne postanowienia
Umowa o pracę z uwagi na wysoki poziom ochrony przede wszystkim interesu pracownika jak i pracodawcy, musi zawierać pewne niezbędne elementy aby można było uznać ją właśnie za tę umowę. Do niezbędnych elementów umowy zaliczamy: strony umowy, rodzaj umowy, datę zawarcia, warunki pracy i płacy, rodzaj pracy, miejsce, czas wykonywania zadań służbowych, wynagrodzenie oraz termin jej rozpoczęcia. Szczegółowe kwestie dotyczące elementów umowy o pracę zostaną rozwinięte już w kolejnym artykule do którego lektury zapraszamy już w następny piątek!
Pierwsza umowa – umowa na okres próbny
Wśród umów o pracę, jedną z pierwszych, które kandydat na dane stanowisko może zawrzeć jest umowa o pracę na okres próbny. Logicznym jest, że pracodawca, często nie znając do końca umiejętności nowo zatrudnionego pracownika, chce spróbować jego sił w codziennych zadaniach, co umożliwi mu podjęcie decyzji do dalszej współpracy. Istotną kwestią jest tu czas jej obowiązywania, tj. 3 miesiące, chyba, że strony umowy uwzględnią zapis o możliwości przedłużenia umowy o czas usprawiedliwionej nieobecności pracownika, np. urlop na opiekę nad dzieckiem do lat 14, urlop okolicznościowy.
Wydaje się, że okres 3 miesięcy, pozwoli pracownikowi zarówno na wdrożenie się w system nowej pracy jak i umożliwi pracodawcy ocenę pracownika pod kątem jego kwalifikacji na danym stanowisku.
Dalsze umowy o pracę – umowa na czas określony
Wśród umów o pracę wyróżniamy również umowę zawartą na czas określony jak i umowę zawartą na czas nieokreślony.
Umowa o pracę na czas określony może być zawarta maksymalnie na 33 miesiące, co więcej, pracodawca nie może zawierać nieograniczonej liczby umów z pracownikiem. Przepisy mówią wyraźnie, że pracodawca może zawrzeć z pracownikiem maksymalnie trzy umowy, przy czym ta trzecia ma być umową na czas nieokreślony. Celem regulacji jest niewątpliwie ochrona interesu pracownika, ponieważ umowa o pracę na czas nieokreślony gwarantuje większą stabilizację dla pracownika zarówno na rynku pracy ale jak i tym finansowym np. zwiększając jego zdolność kredytową.
Umowa na czas nieokreślony
Uznawana jest za jedną z bardziej stabilnych form zatrudnienia. Trwa w sposób nieoznaczony, co oznacza, że wskazuje się jej krańcowej daty obowiązywania. Czy strony mogą liczyć na wcześniej rozwiązanie łączącego ich stosunku? Oczywiście, że tak!
Wyróżniamy trzy sposoby rozwiązania umowy o pracę na czas nieokreślony:
- na mocy porozumienia stron;
- przez złożenie oświadczenia jednej ze strony z zachowaniem okresu wypowiedzenia – rozwiązania umowy za wypowiedzeniem;
- przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia – rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia.
Więcej o sposobie rozwiązywania stosunku pracy pojawi się w jednym z kolejnym artykułów.
Umowa zlecenia – krótka charakterystyka
W obrocie dużą popularnością cieszą się również jako formy zatrudnienia – umowa zlecenia jak i umowa o dzieło, które regulowane są przepisami kodeksu cywilnego. Często wybierane są zarówno przez pracodawców jak i pracowników w zależności od preferencji.
Umowa zlecenia jest umową starannego działania zgodnie, z którą zleceniobiorca zobowiązuje się wykonywać określone czynności na zlecenie zleceniodawcy. Do niewątpliwych zalet umowy zlecenia należy możliwość swobodnego decydowania zleceniobiorcy o: sposobie wykonania pracy w ramach przedmiotu umowy, miejscu wykonywania zlecenia (w większości przypadków) jak i czasie jego wykonania.
Jeżeli umowa zlecenie ma formę odpłatną, to zleceniodawca zobowiązany jest przekazać zleceniobiorcy określoną kwotę, uwzględniając przy tym minimalną stawkę godzinową.
Dodatkowo, przepisy regulują również kwestie odnoszące się do tego, kiedy zleceniobiorca powinien otrzymywać swoje wynagrodzenie. W przypadku gdy umowa zlecenie zawarta jest na okres dłuższy niż jeden miesiąc, wypłaty powinny być regularne i występować przynajmniej raz w miesiącu.
Tego typu rodzaje umów, do jakich należą umowy zlecenia, zostały objęte obowiązkiem ubezpieczeniowym ZUS. Zleceniobiorcy co do zasady powinni podlegać ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu, przy czym ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. Zleceniobiorca będzie objęty jedynie ubezpieczeniem zdrowotnym, w przypadku gdy z innego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz osiąga z tego tytułu wynagrodzenie równe lub wyższe niż minimalna krajowa.
Istotną kwestią w przypadku umowy zlecenia jest możliwość jej rozwiązania bez okresu wypowiedzenia, chyba że dana umowa przewiduje możliwość rozwiązania za okresem wypowiedzenia.
Umowa o dzieło jako rezultat
Przedmiotem umowy o dzieło jest wykonanie określonego dzieła, konkretnie oznaczonego i indywidualnego stanowiącego końcowy efekt działań przyjmującego zamówienie, np. napisanie artykułu, namalowanie obrazu, wykonanie utworu, zaprojektowanie i wykonanie ogrodu. Jak widać, istotą tej umowy jest osiągniecie pewnego rezultatu.
Podobnie jak w przypadku umowy zlecenia, stosunek ten strony mogą w dość swobodny sposób regulować, z uwagi na zasadę swobody umów, tj. w zakresie miejsca, czasu jej wykonania jak i brak kierownictwa. Przykładem może tu posłużyć pewien wykonawca zajmujący się obsługą sprzętu, który chciał aby w drodze postępowania sądowego uznać wykonywaną przez niego umowę jako umowę o pracę. Jednak brak wyraźnego kierownictwa przesądził o braku takiej kwalifikacji.
Ważną kwestią w zakresie umów o dzieło jest fakt, że umowa ta nie jest objęta ubezpieczeniem ZUS. Dlatego też ta forma zatrudnienia jest dość często wybierana przez pracodawców.
Umowa o dzieło charakteryzuje się dość ograniczoną możliwością wypowiedzenia umowy. Zakończenie współpracy może nastąpić za porozumieniem stron lub w konkretnych przypadkach, które przewiduje kodeks cywilny. Albowiem, zamawiający może odstąpić od umowy o dzieło, płacąc umówione wynagrodzenie, co niewątpliwie chroni interes przyjmującego zamówienie, może jednak pomniejszyć zapłatę wynagrodzenia o kwotę, którą przyjmujący zlecenie zaoszczędził z uwagi na niewykonanie dzieła.
Kodeks przewiduje szereg okoliczności, które pozwalają na wcześniejsze zakończenie stosunku łączącego strony umowy o dzieło, poprzez odstąpienie, np. w razie podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego czy opóźnienia prac, zamawiający może odstąpić od umowy.
Kontrakt B2B
Do dobrze znanych i coraz częściej zawieranych form współpracy należy umowa B2B, czyli „Business-to-Business”. Cechą odróżniającą tę umowę od innych form zatrudnienia jest fakt, że strony umowy muszą posiadać status przedsiębiorcy, może być to jednoosobowa działalność gospodarcza, spółka kapitałowa lub osobowa, nie ma co do tego wymogów. Umowa B2B może być również umową najmu, umową sprzedaży zawartą pomiędzy przedsiębiorcami, ale najczęściej stosowana jest właśnie jako forma zatrudniania w Polsce.
Co do pozostałych elementów strony na zasadzie swobody umów kształtują wzajemne relacja, tzn. ogranicza je cel, zasady współżycia społecznego czy natura stosunku prawnego. Kontrakt B2B nie korzysta z ochrony tak jak ma to miejsce w przypadku umowy o pracę.
Osoba „zatrudniona” samodzielnie odprowadza składki ZUS za siebie oraz samodzielnie opłaca zaliczki na podatek PIT, a także uiszcza podatek VAT (jeżeli jest tzw. „VATowcem”). Ta samodzielność i przejęcie obowiązków tzw. „księgowych” na osobę zatrudnioną coraz częściej składania do oferowania takiej formy zatrudnienia przez pracodawców, a pracowników do jej wyboru z uwagi na zazwyczaj wyższe i tym samym korzystniejsze warunki wynagradzania.
Podsumowanie
Jak widać, po dokonaniu wstępnej analizy popularnych na polskim rynku umów przypominających w swej strukturze umowę o pracę jak i samej umowy o pracę, kwestie dotyczące wyboru danej formy zatrudnienia należy analizować in casu.
Powyższe stosunki prawne swoją formą nieco przypominają stosunek pracowniczy, ale najważniejszą kwestią, która jednoznacznie pozwala je odróżnić od umowy o pracę jest brak kierownictwa, co oznacza równość podmiotów. To kluczowa różnica.
W razie wątpliwości zarówno na etapie wyboru formy zatrudnienia, jak i późniejszym, zapraszamy do kontaktu.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 30 sierpnia 2023 r.
autor:
