W dzisiejszym artykule omówimy zasady dochodzenia zadośćuczynienia i odszkodowania od Skarbu Państwa dla osób represjonowanych, zgodnie z ustawą z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób działających na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ustawa ta przewiduje możliwość unieważnienia orzeczeń wydanych przez polskie organy ścigania, wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli zarzuty były związane z działalnością na rzecz niepodległości Polski lub stawiano je w związku z oporem wobec kolektywizacji wsi oraz obowiązkowych dostaw.
Działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, według ustawy, obejmuje aktywność w okresie od 17 września 1939 r. do 5 lutego 1946 r. Z kolei, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy, osobom, wobec których stwierdzono nieważność orzeczeń, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesione szkody oraz zadośćuczynienie za doznane krzywdy. Dotyczy to również osób internowanych w wyniku stanu wojennego, wprowadzonego 13 grudnia 1981 r. W razie śmierci osoby represjonowanej, prawo do roszczeń przechodzi na jej małżonka, dzieci i rodziców.
Aby ubiegać się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, w pierwszej kolejności należy złożyć wniosek o unieważnienie orzeczenia do odpowiedniego sądu okręgowego lub wojskowego. Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia o stwierdzeniu nieważności, można wystąpić o wypłatę zadośćuczynienia i odszkodowania.
Do uznania orzeczenia za nieważne na podstawie art. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r., nie jest wymagane, by osoba represjonowana działała w zorganizowanej grupie ani podejmowała działania zbrojne przeciwko władzom PRL. Działalność na rzecz niepodległości może przejawiać się także w formach pokojowych, takich jak przekazywanie tradycji patriotycznych, szerzenie wiedzy historycznej, czy sprzeciw wobec ustroju. Jednakże sama krytyka ustroju lub wygłaszanie opinii nie wystarcza do uznania, że miała miejsce działalność na rzecz niepodległego bytu państwa — musi istnieć związek pomiędzy zarzucanym czynem, a rzeczywistym działaniem w tym kierunku.
Wysokość zadośćuczynienia zależy od wielu czynników, w tym rodzaju doznanych represji, a kluczowe znaczenie ma zebranie odpowiedniej dokumentacji, takiej jak dokumenty sądowe, medyczne czy policyjne. Część dokumentów może znajdować się w archiwach państwowych, a dodatkowo warto powołać świadków, np. współwięźniów lub członków rodziny. Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – II Wydział Karny w wyroku z dnia 10 listopada 2022 r. II AKa 317/22 „Wysokość zadośćuczynienia wyznaczają dwie granice. Z jednej strony, musi ono przedstawiać wartość ekonomicznie odczuwalną, z drugiej zaś powinno być utrzymane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej. Zasada umiarkowanego (a przy tym, jak się należy domyślać, wyważonego i sprawiedliwego) rozmiaru zadośćuczynienia (…) łączy się z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, czy nie nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia”. Takim orientacyjnym punktem odniesienia może być i jest przyjmowana w orzecznictwie sądowym przeciętna stopa życiowa czy poziom życia ilustrowana wskaźnikiem zobiektywizowanym, powszechnym, a więc średnim miesięcznym wynagrodzeniem, pozwalając w pewien sposób obiektywizować przyznane zadośćuczynienie, które z natury rzeczy ma subiektywny wymiar.”
W przypadku pytań lub potrzeby wsparcia w kompletowaniu niezbędnych dokumentów, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Pomożemy Państwu przejść przez każdy etap procesu ubiegania się o zadośćuczynienie i odszkodowanie.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 08 kwietnia 2025 r.
autor/redaktor cyklu:
Nasze artykuły i alerty prawne możesz otrzymywać jako pierwszy, prosto na swoją skrzynkę mailową! Zapisz się do newslettera klikając w link lub skontaktuj się z nami pod adresem mailowym social@kglegal.pl, aby spersonalizować wysyłane treści.
