Postęp technologiczny sprawił, że w obecnych czasach z Internetu może korzystać każdy człowiek w niemal każdym miejscu ma Ziemi. Miliony ludzi na całym świecie codziennie spędza przynajmniej jakiś odsetek swojego życia w cyberprzestrzeni. Toczące się w Internecie życie sprzyja również rozwijaniu się tam działalności przestępczej. Cyberprzestrzeń jawi się dla wielu, jako obszar nieobjęty jurysdykcją organów ścigania a w połączeniu ze stosunkowo dużą anonimowością wzbudza w przestępcach internetowych poczucie bezkarności.
Aktualnie polskiej ustawie karnej znane są przestępstwa stricte internetowe takie jak chociażby hacking (art. 267 kk), naruszenie integralności informacji (art. 268), naruszenie integralności systemu komputerowego na skutek wykorzystania złośliwego oprogramowania (art. 269 kk) czy oszustwo komputerowe (art. 287 kk).
W momencie popełnienia takiego przestępstwa naturalnie pojawia się pytanie gdzie owe przestępstwo zostało popełnione. Odpowiedź „w Internecie” ma się nijak z prawnego punktu widzenia. Ustalenie bowiem rzeczywistego miejsca popełnienia czynu zabronionego przesądza o konieczności stosowania bądź nie polskiej ustawy karnej, a także determinuje właściwą jednostkę prokuratury, a następnie Sąd do rozpoznania sprawy.
Ustalenia miejsca popełnienia przestępstwa nie ułatwia fakt, iż Internet ma charakter transgraniczny, a zatem działanie przestępcze sprawcy może mieć charakter wielomiejscowy. Nie trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której sprawca przebywając na terytorium państwa A korzysta z sieci informatycznej znajdującej się w państwie B, by umieścić dane na stronie, której administratorem jest państwo C, zaś do strony tej można uzyskać dostęp na całym świecie. Zatem podstawowym problemem w ustaleniu miejsca popełnienia przestępstwa jest fakt, że transgraniczność Internetu sprawia, iż przestępca może działać w określonym miejscu, czyli tam gdzie fizycznie przebywa, lecz skutki jego działań realizowane mogą być w dowolnym miejscu na świecie, a więc w miejscu każdorazowego wyświetlenia treści na urządzeniu odbiorcy. Rodzi to sytuację, w której nawet sam sprawca może nie być w stanie przewidzieć gdzie nastąpi skutek jego działania.
Analizując polską ustawę karną* należy zwrócić uwagę na art. 5 tejże ustawy, który stanowi o obowiązku stosowania polskiej ustawy karnej w stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terenie Rzeczypospolitej lub na pokładzie polskiego statku morskiego lub powietrznego. Natomiast w art. 6 par. 2 tejże ustawy ustawodawca wyjaśnia, iż:
Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Jednakże należy zauważyć, iż nie ma możliwości przeniesienia tego przepisu wprost na grunt przestępstwa popełnionego w Internecie, albowiem nie można mówić o sieci WWW jako o rzeczywistym „miejscu”. Jak zatem ustalić miejsce czynu zabronionego popełnionego w Internecie?
W związku z faktem, że art. 6 par. 2 nie rozstrzyga tej kwestii, koniecznym staje się skorzystanie z kryteriów pomocniczych wyrażonych w art. 32 kpk, który stanowi:
§ 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu:
1) ujawniono przestępstwo,
2) ujęto oskarżonego,
3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał – zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
Problematykę tę rozstrzygnięto w par. 114 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 roku – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek prokuratury, w którym zastosowano niejako hybrydę art. 6 par. 2 kk oraz art. 32 kpk i ustanowiono, że:
W sprawach dotyczących przestępstw popełnionych za pośrednictwem sieci teleinformatycznej i telekomunikacyjne postępowanie przygotowawcze prowadzi się lub nadzoruje w jednostce, na której obszarze właściwości sprawca działał. Jeżeli nie można ustalić miejsca działania sprawcy, właściwą do prowadzenia lub nadzorowania postępowania jest ta jednostka, na obszarze właściwości której zostało ujawnione przestępstwo.
Takie uregulowanie sprawia, że niemal każdorazowo możliwym staje się ustalenie właściwości organu ścigania. Jeżeli jednak powyższe rozwiązanie okaże się zawodne, wówczas należy zastosować art. 32 par. 3 kpk, który stanowi o konieczności powierzenia sprawy, w stosunku do której nie udało się ustalić właściwości organów ścigania zgodnie z powyższymi kryteriami, sądowi właściwemu dla dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy w Warszawie.
Warto dodać, że w związku z transgranicznością Internetu często dochodzi do zjawiska podwójnych postępowań. Oznacza to, że w przypadku działania sprawcy na terenie państwa A oraz wystąpienia skutku na terenie państwa B, zarówno państwa A i B podejmą czynności dążące do ukarania sprawcy. Celem przeciwdziałania negatywnym skutkom podwójnych postępowań wydana została decyzja ramowa Rady 2009/948. Jej celem jest zapobieganie konfliktom jurysdykcyjnym w sprawach karnych. Realizacja ww. celu opiera się na zobowiązaniu organów ścigania państw UE do współpracy w tym zakresie, w szczególności na wymianie informacji w przypadku podejrzenia mnogości postępowania w różnych państwach członkowskich w stosunku do tego samego przestępstwa, a także na wypracowaniu wspólnego schematu przekazania ścigania jednemu z państw właściwych. Owe przekazanie powinno nastąpić do państwa, w którym zrealizowana została większa część czynu karalnego lub do państwa, w którym działanie wywołało większą szkodę.**
Informujemy, że kolejny alert z cyklu #technoglogy, z powodu przypadającego w dniu 11.11 Narodowego Święta Niepodległości, zostanie opublikowany w dniu 18.11.2021
* Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553).
** https://codozasady.pl/p/sciganie-przestepstw-popelnionych-w-cyberprzestrzeni (dostęp: 3 listopada 2021 r.)
Niniejszy alert ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
autor:
