W dzisiejszym artykule w ramach kontynuacji cyklu dotyczącego umów o roboty budowlane, omówimy dla Państwa zagadnienie dotyczące praw autorskich. Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych („Ustawa o prawach autorskich”), każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze jest przedmiotem prawa autorskiego. Natomiast, jak wynika z art. 1 ust. 2 pkt 6 przywołanej ustawy, przedmiotem prawa autorskiego są w szczególności utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne oraz urbanistyczne. W związku z powyższym, ochroną prawną objęta będzie m.in. dokumentacja techniczna, w tym projekty budowlane, rysunki i opisy, modele, czy szkice służące realizacji obiektu.
Należy rozpocząć od wskazania, iż w najczęstszym przypadku, gdy projekt architektoniczno-budowlany wykonywany jest przez projektanta, do realizacji inwestycji i zlecenia jej wykonawcy w ramach zawartej umowy o roboty budowlane, niezbędne jest uzyskanie przez inwestora praw autorskich do projektu budowlanego oraz pozostałej dokumentacji technicznej. Po drugie, umowa powinna zawierać odpowiednie postanowienia zabezpieczające interes inwestora przed wykorzystaniem dokumentacji (przekazanej w ramach umowy o roboty budowlane), w tym poprzez wyznaczenie zakresu korzystania z niej przez wykonawcę.
Zdarzają się jednak i takie inwestycje, w których wykonawca w ramach umowy o roboty budowlane zajmuje się także projektowaniem (tzw. „zaprojektuj i wybuduj”). W takich przypadkach inwestor powinien zabezpieczyć uzyskanie praw autorskich do dokumentacji od wykonawcy, który jest także jej autorem. Warto też pamiętać, iż w sytuacji, gdy umowa o roboty budowlane obejmuje również swoim zakresem wykonanie przez wykonawcę dokumentacji powykonawczej, inwestor winien zadbać o nabycie w ramach ww. umowy praw majątkowych to takiej dokumentacji na zasadach opisanych poniżej.
Dlatego postanowienia dotyczące praw autorskich mogą być tak samo ważne w umowie z projektantem, jak i w umowie o roboty budowlane.
Stosownie bowiem do art. 17 Ustawy o prawach autorskich, w sytuacji, gdy ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz wynagrodzenie za korzystanie z utworu. Z uwagi na majątkowy charakter tych praw, są one jednak prawami zbywalnymi, a więc może nastąpić przeniesienie tych praw na podmiot trzeci. Jednoczenie, ustawodawca przewidział możliwość udzielenia, bez przenoszenia własności tychże praw, licencji do korzystania z określonych w umowie przez strony praw autorskich przysłuchujących autorowi utworu.
Należy podkreślić, iż zgodnie z aktualnym uregulowaniem prawnym, w sytuacji braku jednoznacznego sformułowania w umowie, iż dochodzi do nabycia własności praw autorskich do projektu, przyjmuje się, iż twórca udzielił wyłącznie licencji. Co za tym idzie, autor utworu (najczęściej projektant) nadal pozostaje wyłącznym właścicielem tychże praw uprawnionym do ich rozporządzania oraz korzystania w pełnym zakresie (art. 65 Ustawy o prawach autorskich). Dodatkowo, strony winny określić sam moment przejścia własności ww. praw, w tym czy do przeniesienia praw dojdzie w momencie przekazania przez projektanta wykonanej w ramach zlecenia dokumentacji projektowej, czy też dopiero z chwilą zapłaty wynagrodzenia na rzecz jej autora.
Idąc dalej, w umowie z autorem dokumentacji należy uregulować także kwestię nabycia własności do nośników, na których to została utrwalona dokumentacja projektowa stanowiąca utwór w rozumieniu przepisów Ustawy o prawach autorskich. Jak wynika bowiem z literalnej wykładni art. 52 Ustawy o prawach autorskich, w sytuacji nieuregulowania przez strony odmiennie w umowie, zarówno przejście autorskich praw majątkowych nie powoduje przeniesienia na nabywcę własności egzemplarza utworu, jak i samo przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych do utworu. Zatem należy dążyć, aby postanowienia umowne regulowały powyższe. Co za tym idzie, aby umowa określała w sposób niebudzący wątpliwości nie tylko sam moment przejścia własności praw autorskich, ale przede wszystkim fakt ich przeniesienia na nabywcę, jak i własności nośników, na których to dokumentacja, do której podmiot nabywa prawa została utrwalona.
Jednocześnie, w związku z tym, iż twórcy przysługuje wynagrodzenie za przeniesienie autorskich praw majątkowych, istotnym dla nabywcy tych praw jest uregulowanie w umowie, czy twórcy dokumentacji stanowiącej utwór przysługuje z tytułu ich przeniesienia wynagrodzenie, jak i czy wynagrodzenie to zawiera się już w ramach wynagrodzenia określonego z tytułu wykonania utworu (w tym dokumentacji projektowej). Przepisy Ustawy o prawach autorskich wskazują bowiem wprost, iż jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia, przy czym brak określenia w umowie wysokości takiego wynagrodzenia, wysokość taką określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (art. 43 Ustawy o prawach autorskich).
Umowa powinna dodatkowo zawierać postanowienie na rzecz nabywcy praw, iż wraz z własnością praw majątkowych, uzyskuje zgodę twórcy dokumentacji na korzystanie i rozporządzanie nabytymi prawami na rzecz osób trzecich (w tym też sprzedaży), na wyszczególnionych polach eksploatacji, w tym na zwielokrotnianie utworu oraz korzystanie z niego w dowolny sposób, w szczególności w związku z realizowaniem inwestycji lub jej części, a także w celu dokonywania zmian, napraw, remontów, rozbudowy lub przebudowy, renowacji, rekonstrukcji oraz eksploatacji, jak i na potrzeby innych inwestycji lub przedsięwzięć nabywcy praw autorskich. Należy podkreślić, iż po pierwsze pola eksploatacji muszą być wyraźnie wymienione w umowie, po drugie, umowa może dotyczyć wyłącznie pól znanych w chwili jej zawarcia.
Co więcej, należy podkreślić, iż ważne jest także nabycie praw zależnych do dokumentacji, czyli nieodwołalnej zgody twórcy na wprowadzanie zmian co pierwotnej wersji utworu, jak i zezwalania na wprowadzanie takich modyfikacji przez podmioty trzecie działające za zlecenie bądź za zgodą nabywcy tychże praw. Przy czym również i w tym przypadku kluczowym jest uregulowanie kwestii wynagrodzenia z tytułu uzyskania praw zależnych do utworów. W sytuacji braku takiego uregulowania umownego, twórca dokumentacji będzie posiadał ustawowe przesłanki do żądania w tym zakresie dodatkowego wynagrodzenia.
Ponad powyższe, twórca utworu (dokumentacji projektowej) posiada również prawa autorskie osobiste, które to mają charakter niezbywalny i nieograniczony w czasie. Dopuszcza się jednak umowne zobowiązanie twórcy utworu do niewykonywania w stosunku do danej osoby trzeciej przysługujących mu praw. Aspekt ten może być istotny ze względu na charakter projektu budowlanego. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż może powstać konieczność wprowadzenia do projektu pewnych korekt czy zmian. W przypadku braku w umowie takiego zastrzeżenia, każda zmiana projektu jest naruszeniem osobistych praw projektanta co do integralności dzieła. Wyjątkiem może być jedynie sytuacja, gdy zmiany są spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy się im sprzeciwić.
Podsumowując, wprowadzanie zmian w projekcie budowlanym przy braku zgody autora projektu, możliwe jest jedynie w wyjątkowych przypadkach, z uwagi na oczywistą konieczność. Z uwagi na ten fakt istotne jest więc, aby w umowie zawrzeć możliwie jak najszerzej zapisy dotyczące pól eksploatacji utworu.
Ważnym dla inwestora może być również, aby umowa z przeniesieniem praw autorskich do dokumentacji regulowała prawo wykorzystywania egzemplarza projektu także na inne budowy (ze względu na brzmienie art. 61 Ustawy o prawach autorskich). Brak powyższego regulowania umownego implikuje możliwość wykorzystania nabytego egzemplarza projektu wyłącznie do jednej budowy.
Dopiero po uregulowaniu w umowie z twórcą projektu kwestii nabycia praw autorskich do dokumentacji, w tym uzyskanie zgody do wykorzystywania jej przez osoby trzecie, inwestor będzie posiadał uprawnienie do przekazania dokumentacji wykonawcy celem realizacji prac w ramach zawartej umowy o roboty budowlane.
Przekazanie wykonawcy dokumentacji projektowej oraz pozostałej dokumentacji technicznej wiąże się z konieczności zawarcia w treści samej umowy o roboty budowlanej kwestii zezwolenia wykonawcy na korzystanie z przekazanej dokumentacji. W tym zakresie inwestor może po pierwsze określić, czy udziela wykonawcy licencji niewyłącznej, jak i czy związane jest z powyższym prawo do udzielania sublicencji w ramach wykonywania prac składających się na inwestycję. Umowa o roboty budowlane powinna również określać pola eksploatacji, na których wykonawca będzie mógł korzystać z przekazanej przez inwestora dokumentacji projektowej.
Na marginesie warto także zaznaczyć, że samo złożenie wniosku o pozwolenie na budowę wraz z dokumentacją projektową nie oznacza, że inwestor posiada do niej prawa autorskie. Organy administracji architektoniczno-budowlanej nie weryfikują bowiem kto jest właścicielem praw autorskich do projektu budowlanego, a jedynie czy został wykonany i podpisany przez projektantów posiadających stosowne uprawienia. Dlatego też przenosząc prawa do decyzji udzielającego pozwolenia na budowę należy zadbać o uzyskanie praw do projektu, który stanowił podstawę do jej wydania.
Konkludując, przekazanie, a następnie korzystanie przez wykonawcę z projektu budowlanego oraz innych dokumentów technicznych w celu wykonywania prac w ramach zawartej umowy o roboty budowlane, musi zostać poprzedzone nabyciem przez inwestora przewidzianymi obowiązującą regulacją prawną majątkowymi prawami autorskimi. Należy podkreślić, iż nabycie przez inwestora w jak najszerszym zakresie uprawnień związanych z nabyciem praw majątkowych będzie następnie wpływało na zakres przyszłych inwestycji, w tym możliwości modyfikacji dokumentacji w sytuacji zmiany planów w zakresie zamierzenia inwestycyjnego.
W przyszłym tygodniu rozpoczniemy dla Państwa nowy cykl Poranków dotyczący tematyki służebności, a w pierwszej kolejności omówimy istotę tego ograniczonego prawa rzeczowego oraz jego rodzaje występujące w obowiązującym porządku prawnym.
Wspólnie z Rzeczpospolitą oraz Polskim Związkiem Firm Deweloperskich zapraszamy Państwa na kolejną edycję szkolenia pt. „Branża deweloperska w obliczu nowej ustawy deweloperskiej”. Celem szkolenia jest omówienie zmian, na które muszą przygotować się deweloperzy od 1 lipca 2022 r. w związku z wejściem w życie nowej ustawy. Szczegóły znajdziecie Państwo na stronie konferencje.rp.pl.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 23 maja 2022 r.
autor:
