W dzisiejszym artykule z naszego cyklu Wtorkowe Poranki dla Budowlanki, poruszymy aspekt praw autorskich w umowie z architektem. Na wstępie chcielibyśmy przybliżyć Państwu pojęcie praw autorskich. Następnie poruszymy kilka istotnych kwestii, które warto zawrzeć w umowie o projekt architektoniczny, zawieranej z architektem.
Pojęcie praw autorskich zostało wprowadzone w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako „Ustawa”). Prawa autorskie dzieli się na:
- autorskie prawa osobiste – niezbywalnie i nieprzenoszalne, nierozerwalnie związane z autorem, chronią więź twórcy z utworem i są skuteczne względem wszystkich podmiotów. Autorskie prawa osobiste nie podlegają również dziedziczeniu. Autorskie prawa osobiste zostały uregulowane w art. 16 Ustawy, wprowadza on katalog osobistych uprawnień autora, które podlegają ochronie, np. prawo do autorstwa utworu, prawo do nienaruszalności treści i formy utworu, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
- autorskie prawa majątkowe – zbywalne prawa do rozporządzania utworem i pobierania wynagrodzenia za korzystanie z niego. Autorskie prawa majątkowe zostały uregulowane w art. 17 Ustawy. Wart podkreślenia jest fakt, że prawa te są ograniczone w czasie i co do zasady wygasają po upływie 70 lat od śmierci autora.
Zgodnie z art. 1 pkt. 1 wyżej wymienionej Ustawy: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Co więcej zgodnie z art. 1 ust. 3 Ustawy: Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Warto podkreślić, że ochrona z tytułu praw autorskich przysługuje twórcy (np. architektowi) od momentu konkretyzacji utworu, do postaci na tyle stabilnej, by było możliwe zapoznanie się z utworem przez inne osoby niż autor. Ponadto, ochrona wynikająca z praw autorskich przysługuje niezależnie od spełnienia formalności. (np. zgłoszenia wzoru użytkowego do Urzędu Patentowego RP ). Istotnym aspektem jest fakt, że o ile z orzecznictwa polskich sądów wynika dość szerokie rozumienie pojęcia utworu, to nie można uznać jako utwór, dzieła, które powstało jako wyłączny efekt pracy zaawansowanych programów informatycznych i komputerowych, jeśli powstały bez oznak twórczego czynnika ludzkiego. Przykładowo pod pojęciem utworu można umieścić: projekt budowlany, projekt koncepcyjny, projekt wykonawczy, wizualizacje obiektu budowlanego (nie dotyczy to sytuacji, gdy wizualizacja postała wyłącznie jako wynik pracy programu). Ochroną prawną objęte jest także dobro niematerialne stanowiące ustaloną wizję twórcy.
Twórcą posiadającym prawo do utworu jest najczęściej architekt, który firmuje utwór swoim nazwiskiem i wynikającą z niego renomą. Warto zaznaczyć, że również wszystkim współpracownikom architekta, którzy brali jakikolwiek udział w wykonywaniu danego projektu, przysługują prawa autorskie, których nie można ich pozbawić. Pomimo nieujawnienia nazwisk współautorów w projekcie, mogą oni dochodzić praw autorskich do projektu. W związku z powyższym, w trakcie zawierania umowy z autorem- architektem, warto uregulować wyżej opisaną kwestię np. poprzez przygotowanie listy wszystkich twórców jako załącznika do umowy. Ponadto warto zobowiązać autora-architekta do zebrania od współautorów oświadczeń o udzieleniu zgody na wykonywanie autorskich praw osobistych, w tym dokonywania zmian w projekcie. Warto zadbać o to, aby lista współautorów była kompletna.
Przekazanie autorskich praw majątkowych może nastąpić w drodze przeniesienia praw lub udzielenia licencji. Pierwsza z tych opcji może nastąpić na przykład na skutek nabycia gotowego utworu architektonicznego. Warto tu zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 61 Ustawy o treści: Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Przepis ten chroni autora projektu, gwarantując mu, że jeśli umowa nie stanowi inaczej, to inwestor wybuduje tylko jeden budynek na podstawie zakupionego utworu.
Alternatywnym rozwiązaniem, dla przeniesienia praw autorskich majątkowych, jest udzielenie licencji na wykorzystanie utworu architektonicznego. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje umowy licencyjnej: umowa licencyjna wyłączna, w której tylko jeden określony inwestor może dany projekt wybudować oraz licencja niewyłączna, gdzie projekt architektoniczny może być powielany przez inne uprawnione w umowie podmioty.
Przenosząc prawa majątkowe, niezbędne jest określenie sposobu korzystania z dzieła przez nabywcę. Zgodnie z art. 41 Ustawy, w umowie przeniesienia autorskich praw majątkowych niezbędne jest konkretne, precyzyjne i enumeratywne wymienienie pól eksploatacji. Nieujęcie w umowie sposobu wykorzystania utworu, inaczej mówiąc brak oznaczenia pola eksploatacji, czyni przeniesienie w tym zakresie bezskutecznym, przez co nabywca nie będzie mógł w ten sposób użyć utworu. Ponadto ,całkowicie nieskuteczne byłoby zawarcie w umowie klauzuli zakładającej przeniesienie praw majątkowych „na wszelkich polach eksploatacji”.
Przy zawieraniu umowy, warto pamiętać o uregulowaniu kwestii odnoszących się do wynagrodzenia autora przy poszczególnych polach eksploatacji, ponieważ przy umowie autorowi przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym z nich. Istotne jest, aby w umowie z architektem wyraźnie wskazać wysokość wynagrodzenia przysługującego autorowi.
Ponadto, istotnym aspektem z zakresu praw autorskich w umowie z architektem jest kwestia praw zależnych, to znaczy praw związanych z opracowaniem lub przerobieniem utworu. Aby dokonać prac modernizacyjnych utworu pierwotnego niezbędna jest zgoda pierwotnego twórcy, chyba że dokonanie zmiany jest konieczne do utrzymania budynku w należytym stanie technicznym. Przykładowo dopuszczalne jest odmalowywanie ścian budynku, czy renowacja dachówki. Niedopuszczalne jest natomiast prowadzenie prac, które mogłyby zmienić strukturę budynku np. poprzez przeprowadzenie przebudowy lub dobudowy, które zmieniałyby pierwotne założenia utworu architektonicznego, chyba że prawa te zostałyby przeniesione na inwestora.
Podsumowując, prawa autorskie architekta maja niebagatelne znaczenie w kontekście skutecznego i zgodnego z prawem przeprowadzenia procesu budowlanego. Poprawne rozumienie opisanych powyżej kwestii ma zasadnicze znaczenie w kontekście rozpatrywania odpowiedzialności architekta za projekt architektoniczny, którą przybliżymy Państwu w następnym artykule, w ramach niniejszego cyklu.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 12 grudnia 2022 r.
autor:
