1. Wprowadzenie
Lasy odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu ekosystemów i życia społecznego. Są one nie tylko naturalnym magazynem dwutlenku węgla, ale również stanowią siedlisko dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Lasy dostarczają surowców odnawialnych, takich jak drewno, a także pełnią funkcje rekreacyjne i ochronne. Dla społeczeństwa lasy są nieocenionym zasobem zapewniającym czyste powietrze, stabilność klimatyczną oraz ochronę przed erozją gleby.
Przemysł drzewny jest istotnym sektorem polskiej gospodarki. Polska znajduje się w czołówce producentów i eksporterów drewna oraz produktów drewnopochodnych w Unii Europejskiej. Według danych GUS, w 2022 r. wartość eksportu wyrobów z drewna wyniosła ponad 15 miliardów euro, a sektor ten zatrudnia ok. 400 tysięcy osób. Lasy Państwowe zarządzają ok. 7,3 mln ha lasów, co stanowi kluczowy zasób dla gospodarki narodowej.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 w sprawie wylesiania i degradacji lasów (EUDR – European Union Deforestation Regulation) stanowi istotny krok w walce z globalnym wylesianiem oraz degradacją terenów leśnych. Nowe regulacje nakładają surowe wymogi na podmioty gospodarcze, zwłaszcza w zakresie obrotu drewnem i produktami pochodzenia leśnego.
Polska, będąca jednym z krajów o wysokim udziale powierzchni leśnej (ok. 30% terytorium), nie jest uznawana za obszar wysokiego ryzyka wylesiania. Niemniej jednak, EUDR wpłynie zarówno na sektor Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MŚP), jak i na Lasy Państwowe, nakładając na nich obowiązek identyfikowalności i monitorowania pochodzenia surowców drzewnych. Nowe regulacje wpłyną również na proces raportowania ESG, zmieniając sposób oceny śladu środowiskowego przedsiębiorstw.
2. Cele Rozporządzenia EUDR
Głównym celem EUDR jest zapobieganie wprowadzaniu na rynek UE produktów przyczyniających się do wylesiania i degradacji lasów. Rozporządzenie dotyczy kluczowych surowców, takich jak drewno, soja, kakao, kawa, olej palmowy czy wołowina. Podmioty gospodarcze muszą zagwarantować, że ich produkty nie pochodzą z terenów wylesionych po 31 grudnia 2020 r., a ich produkcja jest zgodna z przepisami krajowymi. Rozporządzenie wprowadza definicję lasu opierając się na definicji FAO (Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa), zgodnie z którą las to obszar o powierzchni powyżej 0,5 ha, pokryty drzewami o wysokości powyżej 5 m, którego zalesienie wynosi ponad 10% powierzchni. Teren jest uznawany za wylesiony gdy wycięto drzewa i zmieniono jego przeznaczenie (np. na uprawy rolne, plantacje oleju palmowego, kawy, soi, hodowlę bydła) lub został przekształcony w sposób uniemożliwiający regenerację lasu np. poprzez intensywne użytkowanie gospodarcze. Wylesieniem nie jest gospodarka leśna prowadzona zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, gdzie lasy odnawiają się naturalnie lub są ponownie sadzone.
3. Obowiązki dla MŚP i Lasów Państwowych
3.1. Małe i Średnie Przedsiębiorstwa (MŚP)
Dla MŚP oznacza to konieczność zachowania pełnej przejrzystości w zakresie źródła pochodzenia surowca. Firmy zajmujące się handlem drewnem muszą wykazać, że surowiec pochodzi z legalnych i zgodnych z unijnymi regulacjami źródeł. Aby to umożliwić, przedsiębiorstwa zobowiązane są do wdrożenia procedur należytej staranności, co obejmuje zbieranie szczegółowych informacji na temat pochodzenia surowca, w tym danych geolokalizacyjnych. Dokumentacja ta będzie kluczowym elementem kontroli zgodności z przepisami, a przedsiębiorstwa będą musiały przechowywać ją przez okres co najmniej pięciu lat. Wprowadzenie EUDR oznacza również konieczność przeprowadzania regularnych audytów, które mają na celu weryfikację zgodności dostawców z nowymi regulacjami. Przedsiębiorstwa będą musiały systematycznie monitorować i analizować łańcuch dostaw, eliminując potencjalne ryzyka związane z pozyskiwaniem surowców z nielegalnych źródeł. Dla wielu firm, zwłaszcza tych działających na mniejszą skalę, wdrożenie takich mechanizmów może wiązać się z dodatkowymi kosztami operacyjnymi i administracyjnymi. Naruszenie tych przepisów może skutkować sankcjami, w tym karami finansowymi do 4% całkowitego rocznego obrotu przedsiębiorstwa w UE za poprzedni rok finansowy, konfiskatą produktów i dochodów, a także czasowym wykluczeniem z procedur udzielania zamówień publicznych oraz dostępu do finansowania publicznego poprzez wpisanie przedsiębiorstwa na czarną listę dostawców.
3.2. Lasy Państwowe
Lasy Państwowe, jako główny dostawca drewna na polskim rynku, również staną przed istotnymi wyzwaniami związanymi z implementacją EUDR. Konieczna będzie wzmożona kontrola pochodzenia surowca, co oznacza, że każde sprzedawane drewno będzie musiało zostać dokładnie zweryfikowane pod kątem zgodności z nowymi wymogami. Kluczowym aspektem stanie się konieczność potwierdzenia, że drewno nie pochodzi z obszarów, które zostały poddane wylesianiu po 2020 roku.
Nowe przepisy wiążą się także ze zwiększonymi wymaganiami dokumentacyjnymi dla nadleśnictw, które będą zobowiązane do dostarczania szczegółowych danych geolokalizacyjnych dotyczących sprzedawanego drewna. Każda partia surowca musi być odpowiednio udokumentowana, co pozwoli na jej identyfikowalność i zgodność z regulacjami unijnymi.
4. Wpływ EUDR na ESG
Rozporządzenie EUDR ma istotny wpływ na zasady zrównoważonego rozwoju i raportowanie ESG, obejmując trzy kluczowe obszary: środowisko, aspekty społeczne oraz ład korporacyjny.
Wprowadzone regulacje zmuszają firmy do wdrożenia zrównoważonej gospodarki leśnej poprzez obowiązek monitorowania pochodzenia surowców oraz potwierdzania, że nie pochodzą one z terenów wylesionych po 31 grudnia 2020 roku. Wymusza to również na przedsiębiorstwach większą odpowiedzialność w zarządzaniu łańcuchem dostaw, ponieważ muszą one dostarczać wiarygodne dowody potwierdzające legalność i zgodność swoich produktów z nowymi regulacjami.
Aspekty społeczne również odgrywają istotną rolę w ramach rozporządzenia. EUDR pośrednio przyczynia się do ochrony praw ludności lokalnej, ponieważ ogranicza nielegalne przejmowanie ziemi pod uprawy i działalność przemysłową prowadzącą do wylesiania. Wprowadzenie nowych zasad może także wpłynąć na poprawę warunków pracy w sektorze leśnym i rolniczym, ponieważ surowce będą pozyskiwane zgodnie z bardziej rygorystycznymi normami środowiskowymi i etycznymi. Dodatkowo, zwiększona transparentność wynikająca z konieczności gromadzenia i przechowywania danych o pochodzeniu surowców sprawi, że firmy będą musiały eliminować nieetyczne praktyki, co pozytywnie wpłynie na reputację przedsiębiorstw i zaufanie konsumentów.
W obszarze ładu korporacyjnego rozporządzenie wprowadza nowe obowiązki dla przedsiębiorstw. Firmy będą zobligowane do wdrożenia skutecznych mechanizmów zarządzania ryzykiem w swoich łańcuchach dostaw, co obejmuje szczegółową analizę ryzyka i identyfikację potencjalnych zagrożeń związanych z nielegalnym pozyskiwaniem drewna i innych surowców objętych regulacją. Przedsiębiorstwa muszą także prowadzić dokładną dokumentację dotyczącą pochodzenia surowców oraz przechowywać te informacje przez co najmniej pięć lat.
Dodatkowo, przedsiębiorstwa podlegające EUDR będą zobowiązane do uwzględnienia w swoich raportach danych dotyczących wpływu ich działalności na wylesianie, co będzie miało szczególne znaczenie w kontekście śladu węglowego oraz zrównoważonego łańcucha dostaw. Firmy będą musiały monitorować swoich dostawców oraz zapewniać geolokalizację surowców, takich jak drewno, soja, kawa czy kakao, aby móc udowodnić zgodność z regulacjami. Wymogi te wpisują się w szeroki kontekst unijnych standardów dotyczących zrównoważonego rozwoju, takich jak Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), która wprowadza nowe zasady dotyczące raportowania wpływu przedsiębiorstw na środowisko.
5. Podsumowanie i wnioski
Rozporządzenie EUDR stanowi znaczące wyzwanie dla sektora drzewnego w Polsce, zwłaszcza dla MŚP i Lasów Państwowych. Nowe regulacje wprowadzają obowiązki dotyczące identyfikowalności surowca oraz należytej staranności, co wpłynie na koszty prowadzenia działalności. Rozporządzenie będzie wpływało na około 120 tys. firm działających w sektorach związanych z wymienionymi produktami. Przedsiębiorstwa te będą musiały dostosować swoje łańcuchy dostaw i systemy zarządzania, aby spełnić nowe wymogi, co może wiązać się z dodatkowymi kosztami i koniecznością inwestycji w technologie śledzenia pochodzenia surowców.
Pomimo wyzwań, EUDR może przyczynić się do większej ochrony lasów i zapewnienia zrównoważonego obrotu drewnem. Przedsiębiorstwa i instytucje powinny już teraz podjąć działania w celu dostosowania się do nowych regulacji, aby uniknąć ryzyka sankcji i utraty dostępu do rynku unijnego. Dostosowanie się do tych wymogów może stanowić wyzwanie, ale jednocześnie stwarza szansę na wzmocnienie pozycji Polski jako dostawcy zrównoważonych produktów leśnych na rynku UE.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 18 marca 2025 r.
autor/redaktor cyklu:
Nasze artykuły i alerty prawne możesz otrzymywać jako pierwszy, prosto na swoją skrzynkę mailową! Zapisz się do newslettera klikając w link lub skontaktuj się z nami pod adresem mailowym social@kglegal.pl, aby spersonalizować wysyłane treści.
