Zazwyczaj wysokość należnego podatku podlega samoobliczeniu. Oznacza to, że jako podatnicy sami obliczamy podstawę opodatkowania oraz wysokość podatku, który musimy zapłacić. Organy skarbowe mogą jednak sprawdzać prawidłowość wywiązywania się z obowiązków podatkowych poprzez czynności sprawdzające oraz kontrole podatkowe i celno-skarbowe. O ile o przeprowadzonych czynnościach sprawdzających możemy w ogóle nie zostać poinformowani, jeśli w ich wyniku nie stwierdzono nieprawidłowości, o tyle kontrole muszą odbywać się z uczestnictwem podatnika.
Jaki obszar jest jednak najczęściej kontrolowany?
VAT
Z raportu Komisji Europejskiej „VAT Gap Report 2023” wynika, że w Polsce luka VAT wynosi 1 694 mln euro (dane na 2021 r.). Może wydawać się to niewiele w porównaniu z Francją (9 552 mln euro), czy Włochami (14 600 mln euro), choć np. w Hiszpanii luka wynosi „tylko” 662 mln euro.
Abstrahując jednak od porównań, wysokość luki VAT oznacza, że do budżetu państwa nie wpłynęło ok 7 351 mln zł. Co stanowi ok 1,3% budżetu państwa z 2023 roku. Nic więc dziwnego, że kontrole podatkowe i celno-skarbowe ukierunkowane są w głównej mierze na podatek od towarów i usług. Pomimo wprowadzenie licznych narzędzi mających na celu uszczelnienie luki VAT, takich jak split payment, jpk, czy STIR, nadal jest to istotny problem.
Ukrócenie tzw. karuzel podatkowych jest priorytetem administracji skarbowej od wielu lat. Ujęcie organizatorów procederu jest niezwykle trudne. Zazwyczaj bowiem tylko część podmiotów jest bezpośrednio zaangażowana w oszustwo. Pozostałą część stanowią podatnicy nieświadomi całego mechanizmu, którzy pojawiają się na kolejnym etapie obrotu towarem. Stają się oni dużo łatwiejszym celem kontroli, niż faktyczni przestępcy. Podstawowym błędem, jaki może pojawić się u takich podatników jest brak sprawdzenia kontrahenta. Urzędnicy często bowiem odmawiają prawa do odliczenia podatku VAT, uzasadniając to niedochowaniem należytej staranności. W konsekwencji przedsiębiorca, który zazwyczaj nie współpracował z organizatorem karuzeli oraz nie był świadomy uczestnictwa w niej, musi zapłacić podatek, stając się nieświadomą ofiarą przestępców.
Ceny transferowe
Poza podatkiem od towarów i usług, przedmiotem kontroli bywa także podatek dochodowy. W tym przypadku kontrolowane są często ceny transferowe, czyli ceny transakcji zawartych pomiędzy podmiotami powiązanymi. Na podstawie informacji zawartych w systemach informatycznych, organy skarbowe w prosty sposób mogą ustalić rodzaj powiązań między podatnikami. Transakcje pomiędzy nimi powinny odpowiadać warunkom rynkowym.
Rynkowość transakcji łatwiej wykazać podatnikom, którzy dokonują ich na kwoty zobowiązujące do przedstawienia dokumentacji cen transferowych. W niej bowiem przedstawiona jest analiza potwierdzająca, że warunki transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi nie odbiegają od tych pomiędzy podmiotami niepowiązanymi.
Organy skarbowe mają również łatwy dostęp do informacji o transakcjach dla których nie sporządzono dokumentacji cen transferowych, pomimo takiego obowiązku.
Dobór podmiotów nie jest w żaden sposób losowy. Posiadając tak dużo danych urząd może precyzyjnie celować w wybrane transakcje. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku wszczęcia kontroli w zakresie cen transferowych rozliczenia podatkowe są nieprawidłowe. W każdym jednak przypadku należy upewnić się, że potrafimy wykazać rynkowy charakter przeprowadzonych transakcji.
Podatek u źródła
W podatku dochodowym, obok cen transferowych, podatek u źródła jest równie częstym przedmiotem kontroli. Stało się tak w dużej mierze w wyniku wprowadzenia mechanizmu pay&refund. Zobowiązuje on podmioty wypłacające określone należności kontrahentom zagranicznym w kwocie ponad 2 milionów złotych do pobrania i wpłacenia do polskiego urzędu skarbowego należnego podatku u źródła. Dopiero po dokonaniu wpłaty możliwe jest ubieganie się o zwrot całości lub części podatku, w zależności od tego co wynika z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Skorzystanie ze zwolnienia lub z obniżonej stawki podatku jest możliwe, jeżeli zostanie wykazane, że należności zostały wypłacone do rzeczywistego beneficjenta, a podatnik dochował należytej staranności.
Dla organów skarbowych jest to bardzo dobry przedmiot kontroli, gdyż to podatnik ma wykazać, że zweryfikował kontrahenta, a w związku z tym może skorzystać z preferencji podatkowej. Ciężar ten niejako został więc przerzucony na podatnika. Jednocześnie organy kontrolne bardzo skrupulatnie sprawdzają dochowanie należytej staranności podczas weryfikacji kontrahenta.
Ulgi podatkowe
Polski system podatkowy jest bardzo kazuistyczny. Zawiera też możliwość skorzystania z licznych ulg. Korzystanie z nich przez podmioty nieuprawnione oraz zawyżanie ich wysokości powoduje znaczne uszczuplenie budżetu państwa. Pomyłki często mogą wynikać z zawiłości i niezrozumienia przepisów. Dotyczy to szczególnie popularnej ulgi na badania i rozwój oraz ulgi IP-BOX. Organy skarbowe mogą też kontrolować np. uprawnienie do wspólnego rozliczenia z dzieckiem przez samotnego rodzica, czy spełnienie warunków do skorzystania z ulgi na termomodernizację.
Ze względu na potencjalnie wyższe uszczuplenia podatku, na kontrole częściej narażone są osoby prowadzące działalność gospodarczą. Ustawa nie wyklucza jednak przeprowadzania ich także u osób fizycznych, którzy jej nie prowadzą.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 19 lutego 2024 r.
autor/redaktor cyklu:
