Prawa autorskie osobiste oraz majątkowe
Do zagadnienia ochrony praw autorskich należy przede wszystkim podejść ze świadomością, iż dzielą się one na osobiste i majątkowe. Osobiste prawa autorskie chronią nieograniczoną w czasie, nierozerwalną, intelektualną więź twórcy z utworem, która przejawia się w prawie twórcy m. in. do oznaczania utworu swoim nazwiskiem bądź pseudonimem, decydowania o pierwszym upublicznieniu utworu, czy nadzoru nad sposobem z jego korzystania.
Majątkowe prawa osobiste polegają natomiast na możliwości korzystania z utworu i rozporządzania nim na różnych płaszczyznach zwanych polami eksploatacji, a co za tym idzie czerpania korzyści majątkowych za korzystanie z utworu. Prawa te przysługują autorowi, jednak są one zbywalne i może on przenieść je na inny podmiot za pomocą stosownej licencji lub przeniesienia praw.
Z naruszeniem praw autorskich mamy do czynienia w sytuacji, gdy utwór zostaje wykorzystany poza zakresem dozwolonego użytku osobistego bez uzyskania zezwolenia twórcy. Warto wiedzieć, iż twórca ma prawo ochrony praw autorskich bez względu na to czy osoba naruszająca jego prawa osiągnęła korzyść majątkową czy też nie.
Ochrona praw autorskich osobistych
W związku z podziałem praw autorskich na osobiste i majątkowe ustawodawca nieznacznie zróżnicował ochronę jednych i drugich. W związku z tym w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych ochronę praw osobistych i majątkowych wyraził w osobnych jednostkach redakcyjnych.
O ochronie praw autorskich osobistych stanowi art. 78 ww. ustawy, zgodnie z którym autorowi w stosunku do podmiotu naruszającego jego autorskie prawa osobiste przysługują następujące roszczenia:
1) Roszczenie o zaniechanie działań naruszających osobiste prawa autorskie twórcy
Przysługuje ono zarówno w przypadku gdy naruszenie praw autorskich już nastąpiło, jak i w przypadku samego zagrożenia naruszeniem, tj. w sytuacji, w której autor powziął uzasadnione podejrzenie, iż takie naruszenie niebawem nastąpi. Polega ono na żądaniu zaprzestania podejmowania przez podmiot naruszający działań, które wkraczają w wyłączne uprawnienia autora utworu. Może więc ono polegać np. na żądaniu zaprzestania rozpowszechniania utworu. Z technicznego punktu widzenia warto wiedzieć, iż adresatem żądania o zaniechanie działań naruszających prawa autorskie twórcy będzie sprawca takiego naruszenia czyli np. osoba, która opublikowała utwór bądź jego część czy też administrator serwisu na którym treść taką opublikowano. Możliwość wystąpienia z takim roszczeniem autor ma w każdym czasie niezależnie od tego czy sprawca naruszenia ma świadomość, że jego działanie jest niezgodne z prawem czy też nie.
2) Roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem
W przypadku tego roszczenia treść art. 78 ust. 1 Ustawy niejako „podpowiada”, w jaki sposób przywrócenie stanu zgodnego z prawem może nastąpić. Ustawodawca wskazuje wprost, że może ono w szczególności przyjąć formę publicznego złożenia oświadczenia o określonej formie i treści, z którego na przykład będzie wynikało kto jest rzeczywistym autorem utworu. Twórca ma prawo domagać się także podjęcia innych działań mających na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem np.: poprzez zniszczenie bezprawnie wykonanych kopii utworu lub zaprzestanie sprzedaży przedmiotów opatrzonych bezprawnie uzyskanym logotypem należącym do autora.
3) Roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia lub zobowiązania sprawcy do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny
W przypadku udowodnienia winy sprawcy naruszenia, sąd może (choć nie ma takiego obowiązku) zasądzić na rzecz twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Sąd może również, jednak wyłącznie na wyraźne żądanie twórcy, zobowiązać sprawcę do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na konkretny cel społeczny, który wskaże twórca.
Ochrona praw autorskich majątkowych
W przypadku gdy naruszone zostają autorskie prawa majątkowe twórcy, wówczas jest on uprawniony – analogicznie jak w przypadku naruszenia autorskich praw osobistych – do wystąpienia z roszczeniem o zaniechanie działań naruszających oraz o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Ponadto w przypadku ochrony praw majątkowych pojawiają się dwa nowe roszczenia czyli:
1) Roszczenie o naprawienie szkody
W tym przypadku twórca ma dwie możliwości, po pierwsze – roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych, wówczas zobowiązany jest do udowodnienia:
• powstania szkody rozumianej jako uszczerbek na jego prawnie chronionych dobrach i interesach,
• zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę,
• istnienie związku przyczynowego między ww. zdarzeniem a powstaniem szkody.
Druga możliwość to roszczenie o naprawienie szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności wynagrodzenia, które byłoby należne autorowi w przypadku udzielenia korzystającemu stosownej zgody na korzystanie z utworu. W przypadku tego roszczenia nie jest konieczne udowodnienie sprawcy winy, wystarczy sam fakt zaistnienia naruszenia. Jednakże gdy wina zostanie sprawcy udowodniona, wówczas możliwe jest dochodzenie zapłaty sumy pieniężnej w wysokości trzykrotności wynagrodzenia, które byłoby należne autorowi w przypadku korzystania przez sprawcę z utworu w sposób legalny.
2) Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści
Takie roszczenie polega na przekazaniu autorowi osiągniętych, w wyniku naruszenia praw autorskich, zysków. Roszczenie to jest efektem przyjętego przez ustawodawcę stanowiska, iż działanie naruszające chronione prawem wartości nie powinno przynosić zysku osobie, która takiego czynu się dopuszcza, a także uzmysłowienie sprawcy jak i innym potencjalnym sprawcom, iż naruszanie cudzych praw majątkowych w gruncie rzeczy się nie opłaca.
Warto na koniec wskazać, że czynnością poprzedzającą wystąpienie do sądu z jakimikolwiek roszczeniami przeciwko sprawcy naruszenia, powinno być wystosowanie wezwania do zaprzestania tychże naruszeń albowiem wymogiem formalnym pozwu jest złożenie oświadczenia o próbie pozasądowego rozwiązania sporu.
Niniejszy alert ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
autor:
