W dzisiejszym artykule pochylimy się nad przestępstwem tzw. „pozornego bankructwa”. Kwestia odpowiedzialności karnej za utrudnianie wierzycielom dochodzenia ich roszczeń została już ostatnio poruszona w naszym cyklu. Kontynuując rozważanie danej problematyki, przeanalizujemy poniżej kolejną, karalną formę unikania przez dłużnika realizacji ciążących na nim zobowiązań.
Przedmiot ochrony
Głównym i bezpośrednim przedmiotem ochrony objętym art. 301 § 1 k.k. są interesy ekonomiczne wierzycieli, rozumiane jako możliwość zaspokojenia przysługujących im roszczeń. Co istotne, nie ma znaczenia podstawa dochodzonych roszczeń, tzn. są one wynikiem powstania zobowiązania z ex contractu bądź ex delicto.
W ogólnym ujęciu przepis chronić ma szeroko rozumiany obrót gospodarczy, zapewnić aby obrót ten był pewny i uczciwy.
Zjawisko kryminalizowane przez art. 301 § 1 k.k. w znacznym zakresie odpowiada czynom karalnym uwzględnionym w art. 300 § 1 i 3 k.k. z tą różnicą, że w dyskutowanym przepisie inny jest sposób w jaki sprawca realizuje czyn zabroniony – poprzez utworzenie nowej jednostki gospodarczej i przeniesienie na nią majątku. Dodatkowo inna jest liczba wierzycieli, którzy zostali pokrzywdzeni przez dłużnika (przestępstwo inkryminowane przez art. 301 § 1 k.k. dotyczy dłużnika, który ma kilku wierzycieli).
Podmiot odpowiedzialny, znamiona strony podmiotowej, znamiona czynności wykonawczych
Sprawcą komentowanego przestępstwa może być dłużnik, posiadający kilku wierzycieli. Jak wskazuje doktryna – przyjmuje się, iż wielość wierzycieli oznacza, że ich co najmniej trzech. Nie ma natomiast regulacji, która stanowiłyby o ograniczeniu tej liczby wierzycieli poprzez ustalenie ich „limitu”.*
Tak jak wskazano powyżej, znamionami przestępstwa określonego w art. 301 § 1 k.k. są: utworzenie nowej jednostki gospodarczej oraz przeniesienie na nią składników majątkowych. Co istotne – w ramach komentowanego przepisu nie odpowiada ten, który przeniesie składniki majątkowe na podmiot już istniejący. Mając na względzie treść przepisu uznać należy, że poprzez „utworzenie jednostki” nie należy rozumieć zmiany formy prawnej istniejącego już podmiotu – np. przekształcenia spółki osobowej w spółkę kapitałową.
Skutkiem powyższych działań dłużnika, w rozumieniu przepisu, jest udaremnienie bądź ograniczenie zaspokojenia istniejących wierzytelności. Jak wskazuje doktryna, nie ma w tym przypadku znaczenia to, czy pokrzywdzeni zostaną wszyscy wierzyciele danego dłużnika. Wystarczy, aby pokrzywdzonych zostało kilku z nich**.
Przestępstwo z art. 301 § 1 k.k. może być popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym.
Zagrożenie karą, środki karne i tryb ścigania
Przestępstwo inkryminowane w art. 301 § 1 k.k. jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jeżeli sprawca czynu dopuścił się go w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął, sąd obok kary pozbawienia wolności może mu wymierzyć również grzywnę.
Przestępstwo określone w art. 301 § 1 k.k. jest przestępstwem publicznoskargowym, ściganym z urzędu.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 15 marca 2023 r.
* M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2023, art. 301
** J. Majewski [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., wyd. V, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2022, art. 301
