Przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania
Tymczasowe aresztowanie to jedyny izolacyjny i tym samym najsurowszy środek zapobiegawczy przewidziany przez polskie prawo karne procesowe. Może zostać zastosowany tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że zostało popełnione przestępstwo.
Areszt tymczasowy stosuje się, jeżeli inne środki zapobiegawcze o charakterze wolnościowym (np. dozór policji, poręczenie majątkowe, zakaz opuszczania kraju) okażą się niewystarczające, a zachodzi również obawa ucieczki, ukrywania się podejrzanego (oskarżonego), matactwa procesowego oraz w celu zapobiegnięcia popełnienia nowego, ciężkiego przestępstwa.
Potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona także grożącą oskarżonemu surową karą i ma miejsce, gdy podejrzanemu lub oskarżonemu (w zależności od etapu postępowania) zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, a więc ustawowe zagrożenie karą będzie podstawą stosowania tymczasowego aresztowania jeszcze przed wydaniem wyroku.
Środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego może być zastosowany zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak również w postępowaniu jurysdykcyjnym. W każdym wypadku decyzję w przedmiocie zastosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego podejmuje niezawisły sąd, na wniosek prokuratora lub samodzielnie, w zależności od etapu prowadzonego postępowania karnego.
Stosowanie tymczasowego aresztowania w sprawach gospodarczych
Najczęściej stosowanie wymienionego izolacyjnego środka przymusu kojarzone jest z popełnieniem najpoważniejszych gatunkowo przestępstw określonych w kodeksie karnym, takich jak zabójstwo, rozbój czy zgwałcenie. Jednakże, zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania nie jest wykluczone także w sprawach przestępstw gospodarczych.
Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, mimo że często nie wiążą się z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, mogą spełniać wyżej wymienione przesłanki, szczególnie gdy dopuszczono się przestępstwa w stosunku do mienia znacznej lub wielkiej wartości, podejmowano działania przestępcze na dużą skalę czy występuje podejrzenie popełnienia przestępstw w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym.
Podkreślić należy, że przestępstwa gospodarcze, z uwagi na ich skomplikowany charakter, które wymagają często wysoko wyspecjalizowanej wiedzy z zakresu np. ekonomii, finansów bywają trudne do wykrycia i udowodnienia. W wielu sprawach zastosowanie aresztu tymczasowego uzasadnione jest przede wszystkim zabezpieczeniem dowodów i zapobiegnięciem ich zatarciu, a także uniemożliwieniem kontaktowania się osób współpodejrzanych do czasu zgromadzenia kompletnego materiału dowodowego. Dodatkowo, osoby podejrzewane o popełnienie tego rodzaju przestępstw nierzadko mają do dyspozycji zasoby finansowe i sieć kontaktów, które umożliwiają im wyjazd za granicę, co może zwiększać ryzyko unikania odpowiedzialności karnej.
W praktyce stosowanie tymczasowego aresztowania w sprawach gospodarczych nie należy do rzadkości. Areszt tymczasowy bywa często stosowany w dużych śledztwach dotyczących nadużyć finansowych, korupcji czy zorganizowanej przestępczości gospodarczej. W takich sprawach niekiedy chodzi nie tylko o zabezpieczenie toku postępowania, ale również o ochronę interesu publicznego i systemu finansowego państwa.
Kontrowersje dotyczące stosowania tymczasowego aresztowania
Warto zaznaczyć, że każdy przypadek sięgnięcia po izolacyjny środek zapobiegawczy w sprawach gospodarczych powinien być rozpatrywany indywidualnie, a areszt ma być środkiem ostatecznym, stosowanym tylko wówczas, gdy inne środki (np. dozór policyjny, zakaz opuszczania kraju, poręczenie majątkowe) są niewystarczające.
Nie brakuje głosów krytyki wobec praktyki aresztów tymczasowych, również w sprawach przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu. Obecnie obowiązujące przepisy pozwalają na zbyt łatwe stosowanie i przedłużanie tymczasowego aresztowania. Choć tymczasowe aresztowanie formalnie jest ostatecznym środkiem zapobiegawczym, stosowanym, gdy inne nie spełnią zadania, w praktyce często przeradza się w środek domyślny. W trzech pierwszych kwartałach 2024 roku sądy rejonowe oraz sądy okręgowe łącznie zastosowały tymczasowe aresztowanie w 7 684 przypadkach.
Obrońcy praw człowieka oraz część środowisk prawniczych wskazują na ryzyko nadużywania tego środka, szczególnie w początkowej fazie postępowania, gdy materiał dowodowy nie jest jeszcze kompletny. Krytykuje się także długotrwałość stosowania aresztu jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia. Nadmierne stosowanie tymczasowego aresztowania może prowadzić do poważnych skutków dla życia zawodowego i osobistego osób wobec, których prowadzone jest postępowanie karne, często będących przedsiębiorcami lub menedżerami. Nic, więc dziwnego, że Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało potrzebę pilnej reformy instytucji tymczasowego aresztowania w obecnej formie.
Podsumowanie
Tymczasowe aresztowanie w sprawach gospodarczych jest jak najbardziej możliwe oraz znajduje swoje uzasadnienie w polskim systemie prawnym. Choć nie powinno być stosowane automatycznie, jego zastosowanie może być konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego. Ważne jest jednak, by środek ten nie był nadużywany i zawsze stosowany z poszanowaniem zasad proporcjonalności oraz domniemania niewinności.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 20 maja 2025 r.
autor:
Nasze artykuły i alerty prawne możesz otrzymywać jako pierwszy, prosto na swoją skrzynkę mailową! Zapisz się do newslettera klikając w link lub skontaktuj się z nami pod adresem mailowym social@kglegal.pl, aby spersonalizować wysyłane treści.
