Prawo pracy bez wątpienia jest gwarantem wielu uprawnień pracowniczych, w szczególności zaś prawa do zwolnienia od świadczenia pracy. Jak wspomnieliśmy w poprzednim artykule niniejszego cyklu, pracownik ma prawo do odpoczynku, a więc urlopu wypoczynkowego. Przepisy przewidują również urlopy z uwagi na zaistnienie pewnych losowych zdarzeń, często takich, których pracownik nie jest w stanie przewidzieć z dużym wyprzedzeniem czasowym, jak np. opieka nad bliską osobą.
Poniższy artykuł stanowi krótką charakterystykę wybranych rodzajów urlopów, oprócz powszechnie znanego urlopu wypoczynkowego, które przysługują pracownikowi w trakcie trwania stosunku pracy.
a. Urlop opiekuńczy
Przepisy kodeksu pracy zostały znowelizowane w ostatnim czasie z uwagi na wprowadzenie dyrektyw unijnych, które miały na celu pewnego rodzaju próbę wypracowania równowagi pomiędzy życiem zawodowym, a osobistym. Motorem napędowym tych działań była konieczność umożliwienia pracownikom pozostania na rynku pracy, np. w sytuacji, gdy opiekują się osobami bliskimi lub są dla nich wsparciem z poważnych względów medycznych.
Urlop opiekuńczy nie stanowi części urlopu wypoczynkowego. Przysługuje pracownikowi w wymiarze 5 dni w ciągu roku kalendarzowego na członka rodziny, przez którego rozumie się: syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Dodatkowo, istnieje możliwość jego wykorzystania jeśli pomocy potrzebuje osoba zamieszkująca wspólnie, w tym samym gospodarstwie domowym.
Będąc pracownikiem, którego bliscy potrzebują wsparcia, musimy pamiętać o kilku kwestiach. Przede wszystkim o tym, że ubiegając się o taką formę urlopu, pracownik musi skierować wniosek do pracodawcy w formie papierowej lub elektronicznej, najpóźniej dzień przed jego rozpoczęciem.
Pracownik korzystający z tego urlopu jest chroniony, tzn. przysługuje mu w tym czasie, a nawet kilka dni przed jego rozpoczęciem, ochrona stosunku pracy (oznacza, to że pracodawca nie może rozwiązać z nim umowy). Urlop ten wlicza się również do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, np. nagroda lub odprawa. Jednak należy pamiętać, że urlop ten jest bezpłatny.
b. Urlop z powodu siły wyższej
Kodeks pracy pozwala również na zwolnienie pracownika z powodu siły wyższej w sprawach rodzinnych, które są spowodowane chorobą lub wypadkiem, jeżeli obecność pracownika jest niezbędna. Takie nieprzewidziane wcześniej zdarzenia niestety pojawiają się w życiu pracownika, dlatego też przepisy wychodzą tutaj naprzeciw jego potrzebom.
Urlop ten przysługuje pracownikowi w wymiarze 2 dni albo 16 godzin z powodu działania siły wyższej, tzn. sytuacji, której pracownik nie był w stanie przewidzieć wcześniej.
Pracodawca nie może odrzucić wniosku o urlop z powodu siły wyższej, a co wymaga podkreślenia, jest nawet zobowiązany do udzielenia zwolnienia od pracy w takiej sytuacji.
Istotną kwestią jest tutaj fakt, że pracownik korzystający z tego urlopu zachowuje prawo do wysokości połowy wynagrodzenia.
c. Urlop na żądanie
Urlop wypoczynkowy pracownicy planują z wyprzedzeniem, zgodnie z planami urlopowymi obowiązującymi u danego pracodawcy. Natomiast urlop na żądanie nie jest w tym planie uwzględniany. Urlop przysługuje pracownikowi w wymiarze 4 dni w ciągu danego roku kalendarzowego bez względu na przyczynę.
Pracownik musi zgłosić takie żądanie o udzielenie urlopu najpóźniej w dniu, w którym chciałby z niego skorzystać, najpóźniej do końca dnia pracy. Pracodawca co do zasady jest zobowiązany do jego udzielenia w terminie wskazanym przez pracownika.
Termin wykorzystania urlopu na żądanie zależy w głównej mierze od woli pracownika. Jak sama nazwa wskazuje, urlop ten stanowi jego żądanie. Zgłoszenie takiego wniosku po rozpoczęciu pracy jest wysoce ryzykowne i obarczone uznaniem przez pracodawcę nieobecności pracownika jako nieusprawiedliwionej.
Mimo dużej swobody po stronie pracownika, nie może on rozpocząć urlopu na żądanie bez wyraźnej zgody pracodawcy.
Podkreślić należy, że pracodawca może odmówić udzielenia takiego urlopu ze względu na szczególne okoliczności, gdy obecność pracownika w pracy jest konieczna.
d. Urlop okolicznościowy
Innym urlopem, do którego uprawniony jest pracownik, jest urlop okolicznościowy. Przysługuje on w wymiarze 2 dni: w razie jego ślubu lub urodzenia się jego dziecka, albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy, oraz w wymiarze 1 dnia w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Przyjmuje się, że urlop ten ma przypadać w dniu danego zdarzenia którym jest spowodowany, jak i ewentualnie w rozsądnym czasie od tego zdarzenia, np. w przededniu ślubu, czy w dniu wyjścia ze szpitala nowo narodzonego dziecka. Tak jak widać w przytoczonych przykładach, podstawą tego urlopu jest właśnie ta uzasadniona okoliczność, wobec czego, to w jakim dokładnie dniu pracownik wykorzysta dzień wolny, zależy od jego potrzeb i woli.
e. Urlop bezpłatny
Zgodnie z brzmieniem przepisu, na pisemny wniosek pracownika, pracodawca ma prawo udzielić mu urlopu bezpłatnego. W czasie trwania tego urlopu, niejako wzajemne świadczenia stron stosunku pracy ulegają zawieszeniu, co oznacza, że pracownik zwolniony jest ze świadczenia pracy, a pracodawca zwolniony jest z wypłaty wynagrodzenia, przy czym strony cały czas wiąże stosunek pracy. Tak przewidziana konstrukcja prawna stanowi odpowiedź na potrzeby pracownika. Urlop wypoczynkowy w wymiarze 20/26 dni często ich nie wyczerpuje. Dlatego też urlop bezpłatny stanowi tzw. „koło zapasowe” i służy pomocą w razie zaistnienia potrzeby.
Pracodawca może co nie oznacza, że musi udzielić urlopu bezpłatnego. Pracownik natomiast musi złożyć pisemny wniosek (nie musi go uzasadniać). Strony muszą jednak uzgodnić termin udzielenia urlopu, i co ważne, może on się rozpocząć dopiero w momencie wyrażenia zgody przez pracodawcę i w terminie ustalonym.
Warto jednak pamiętać, że w sytuacji gdy urlop udzielany jest na okres dłuższy niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania go z ważnych przyczyn przez pracodawcę. Zazwyczaj taką przyczynę stanowi wysokie obciążenie pracą, co skutkuje tym, że pracownik musi podjąć wykonywanie obowiązków.
Interesującą kwestią jest zachowanie statusu pracownika w czasie trwania urlopu bezpłatnego, mimo zaprzestania świadczenia pracy, jak i wypłaty wynagrodzenia. Okres ten jest czasem szczególnym, albowiem z jednej strony pracownik korzysta z ochrony prawnej, gdyż pracodawca nie ma prawa wypowiedzieć mu umowy, z drugiej zaś pozostaje w pewnej dyspozycji pracodawcy.
Bardzo ważną kwestią jest następstwo prawne skorzystania z urlopu bezpłatnego. Urlopu tego nie wlicza się bowiem do okresu pracy, od którego zależą określone uprawnienia pracownicze, np. stażu pracy (od którego z kolei zależy długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony), czy też wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Urlop ten obarczony jest pewnym ryzykiem i należy korzystać z niego z ostrożnością, gdyż pracownik w trakcie jego trwania nie uiszcza składek, co za tym idzie nie jest w tym czasie ubezpieczony. Co więcej, pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego, a okresów niezdolności do pracy, które przypadałyby w okresie urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu zasiłkowego. Dlatego też, z uwagi na dość ryzykowne aspekty urlopu, należy go traktować jako ostateczność.
f. Urlop szkoleniowy
Kodeks pracy przewiduje też płatny urlop szkoleniowy w wymiarze 6 dni dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego, czy też egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe lub egzaminu zawodowego. Pracodawca powinien udzielić takiego urlopu pod warunkiem, że pracodawca skierował pracownika na naukę lub wyraził w tym przedmiocie zgodę. Co więcej, płatny urlop szkoleniowy w wymiarze 21 dni przysługuje na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Jak widać, wymiar urlopu zależy od rodzaju egzaminu do jakiego przystępuje pracownik. Urlop ten może być udzielany w częściach.
Urlop ma charakter celowy, co oznacza, że jeśli pracownik skierował wniosek o taki urlop z uwagi na przygotowywanie pracy dyplomowej, a wykorzystał niezgodnie z przeznaczeniem, nie tylko oznacza to naruszenia obowiązków pracowniczych, ale też związane jest z obowiązkiem zwrotu otrzymanego w tym czasie wynagrodzenia. Dodatkowo, ze względu na charakter tego zwolnienia od pracy, pracownikowi nie przysługuje ekwiwalent pieniężny z uwagi na jego niewykorzystanie.
Scharakteryzowane powyżej urlopy stanowią jedynie część opcji, które zapewniają możliwość zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy.
Urlop niejedno ma imię, każdy jego rodzaj wiąże się z inną sytuacją życiową, która dotyka pracownika. Życie pisze nieprzewidywalne scenariusze, a przepisy prawa starają się nadążać nad jego dynamiką. Tak zbudowane regulacje, dające swobodę pracownikowi w wyborze odpowiedniej formy urlopu przystosowanej do jego potrzeb, stanowią odpowiedź na meandry codziennego życia. Jednak bardzo często w obrocie zdarza się, że dochodzi do pewnych nadużyć w tym przedmiocie. Wtedy też mamy możliwość dochodzenia swych praw, zarówno będąc pracownikiem, jak i pracodawcą.
Tu z pomocą przychodzimy My, dlatego też w przypadku jakichkolwiek wątpliwości serdecznie zachęcamy do kontaktu z Kancelarią.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 6 lipca 2023 r.
autor:
