W dzisiejszym wydaniu artykułu z cyklu pt. „Wtorkowe Poranki dla Budowlanki” podsumujemy dla Państwa kluczowe orzeczenia i stanowiska doktryny związane z art. 49 kodeksu cywilnego („KC”), dotyczącym statusu własności i roszczeń związanych z włączeniem urządzeń przesyłowych w skład przedsiębiorstwa. Zgodnie z tym przepisem, urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (§ 1). Ponadto, osoba, która poniosła koszty budowy takich urządzeń, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca (§2).
Na wstępie należy wskazać, że KC nie definiuje pojęcia urządzenia, ani pojęcia urządzenia przesyłowego – z pomocą przychodzi tu doktryna prawnicza, zgodnie z którą „urządzenia, do których odnosi się art. 49 § 1 KC, stanowią mechanizm lub zespół mechanizmów służących do przesyłania płynów, pary, gazu i energii elektrycznej. Analiza przepisu nie budzi bowiem wątpliwości, że wskazane urządzenia ze swej istoty służą realizacji określonych funkcji gospodarczych. Ich przeznaczeniem jest doprowadzanie, jak i odprowadzanie wskazanych mediów (a więc ich przesyłanie). W świetle art. 49 § 1 urządzeniami przesyłowymi są zwłaszcza urządzenia energetyczne (w tym ciepłownicze), gazownicze i wodociągowo-kanalizacyjne służące do przesyłania mediów.” – M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. A. Sylwestrzak, LEX/el. 2024, art. 49.
Artykuł 49 KC na pierwszy rzut oka jest wyjątkiem od zasady superficies solo cedit, która stanowi, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą połączoną z nieruchomością w taki sposób, iż staje się jej częścią składową. Przedmiotowy przepis odnosi się do kwestii własności urządzeń w sposób ogólny – zasadniczy problem pojawia się w zakresie, w jakim momencie i w jakich sytuacjach urządzenia te wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Na pytanie to od lat starała się odpowiedzieć zarówno doktryna, jak i orzecznictwo – w ramach tych prób wyodrębniły się dwa odmienne stanowiska.
Zgodnie z pierwszym stanowiskiem, własność urządzenia przesyłowego wchodzi w skład przedsiębiorstwa w momencie jego podłączenia do sieci tego przedsiębiorstwa. W tym zakresie wypowiadały się zarówno sądy, np. Sąd Najwyższy w wyroku z 6 maja 2004 r., który wprost powiedział, że ,,Własność urządzenia, o którym mowa w art. 49 k.c., przechodzi na przedsiębiorstwo z chwilą jego podłączenia do sieci tego przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, czy wznoszący je był właścicielem gruntu, czy też tylko jego użytkownikiem wieczystym.’’ (II CK 258/03), jak i przedstawiciele doktryny, np. „Powyższy wyjątek polega na wyodrębnieniu takiej połączonej w sposób trwały (składowej) rzeczy, stanowiącej postać urządzenia określonego w art. 49, w osobny przedmiot własności (i obrotu) z momentem jej faktycznego wejścia w skład przedsiębiorstwa (art. 551), niezależnie od tytułu prawnego, na którym opiera się to wejście (włączenie). W związku z tym włączenie urządzenia w skład przedsiębiorstwa decyduje o jego zmienionym statusie prawnym’’ (S. Rudnicki [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz…, 2011, kom. do art. 49, nt 1).’’ – P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2022, art. 49).
Wedle drugiego stanowiska, samo podłączenie urządzeń do sieci przez przedsiębiorcę nie może wpływać na stosunki własnościowe. Komentatorzy wskazują m.in., że: „obecnie za ugruntowane należy uznać stanowisko, że samo podłączenie urządzeń do sieci przez przedsiębiorcę przesyłowego nie może wpływać na stosunki własnościowe, a ponadto że w skład sieci przedsiębiorcy przesyłowego mogą wchodzić urządzenia będące jego własnością, jak również te, które są własnością innego podmiotu i z których przedsiębiorca korzysta na podstawie tytułu cywilnoprawnego, np. umowy najmu(…), należy przyjmować, że właścicielem urządzenia przesyłowego jest ten, kto sfinansował budowę urządzenia przesyłowego.” (M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 49).
W tym samym kierunku idą też najnowsze orzeczenia sądów, które wskazują na potrzebę weryfikacji kto sfinansował koszty ich budowy (np. Wyrok SN z 18.11.2021 r., V CSKP 67/21, LEX nr 3283369, Wyrok SA w Katowicach z 25.04.2013 r., V ACa 71/13, LEX nr 1314748, Wyrok SN z 11.02.2016 r., V CNP 39/15, LEX nr 2004213).
Podsumowując, aktualnie przeważające i coraz częstsze stało się drugie przytoczone stanowisko – samo podłączenie urządzeń do sieci przez przedsiębiorcę przesyłowego nie może wpływać na stosunki własnościowe i należy patrzeć na podmiot finansujący ich budowę. Ponadto, wskazuje się, że w skład sieci przedsiębiorcy przesyłowego mogą wchodzić urządzenia będące jego własnością, jak również te, które są własnością innego podmiotu i z których przedsiębiorca korzysta na podstawie tytułu cywilnoprawnego, np. umowy najmu, a także te, z których przedsiębiorca korzysta bezumownie.
Jeżeli mają Państwo wątpliwości, jak należy ocenić konkretny, indywidualny przypadek, zachęcamy do bezpośredniego kontaktu z Kancelarią, gdzie nasi prawnicy zawsze służą doradztwem.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 08 października 2024 r.
autor:
