Dark patterns, czyli wzorce projektowania stosowane w celu zmylenia użytkownika podejmującego decyzję w sposób korzystny dla określonej platformy czy aplikacji, stanowią nieetyczne środki manipulujące użytkownikami usług cyfrowych. Stosowanie tych praktyk w interfejsach cyfrowych może naruszać przepisy RODO, ustawy o ochronie danych osobowych, przepisy ustawy o ochronie konsumentów, a od 17 lutego 2024 tzw. Aktu o usługach cyfrowych. Przede wszystkim wzorce niezawierające wystarczających danych, czy wprowadzające w błąd, mogą być sprzeczne z zasadą rzetelnego i przejrzystego przetwarzania określoną w art. 5 ust. 1 lit. a RODO, w zakresie ochrony konsumentów wprowadzać będą one praktyki nieuczciwej konkurencji. Ostatni akt natomiast bezpośrednio już zakazuje stosowania dark pattern przez platformy internetowe.
Dark patterns przybierają niejednolite formy – mogą jawić się użytkownikom jako ukryte informacje o możliwości rezygnacji z subskrypcji, brak informacji o kosztach wysyłki, automatyczne dodawanie produktów do koszyka czy zasypywanie treściami utrudniając podjęcie decyzji i manipulowanie decyzją konsumenta. Jest to także różnicowanie widoczności poszczególnych informacji i linków, co często ma wpływ na automatyczne oznaczanie określonych treści przez nieświadomych użytkowników sugerując się wyłącznie zróżnicowanym kolorem czy wielkością czcionki. W praktyce najczęstszą sytuacją jest zasypywanie treściami i automatyczne przedłużanie subskrypcji bez zgody i wiedzy użytkownika.
Konsumenci korzystający z platform wykorzystujących dark patterns często nie są świadomi stopnia szkodliwości stosowania owych procederów. Skutkiem tego jest przede wszystkim uzyskanie przez stronę internetową dostępu do wrażliwych danych osobowych użytkownika, a także ich wykorzystywanie w sposób kolidujący z jego dobrem. Może to zagrażać zarówno jego prywatności jak i bezpieczeństwu. Podmioty oferujące produkty i usługi cyfrowe, stosujące nieetyczne wzorce kierują się przede wszystkim chęcią szybkiego i łatwego zysku, często zapominając, że stosowanie tych mechanizmów wpływa na reputacje danej firmy oraz zaufanie jej klientów.
Aktualnie niemożliwe jest jednak wskazanie skutecznej metody ochrony przed tego typu szkodliwymi wzorcami. Istotne jest jednak przestrzeganie należytej ostrożności w trakcie korzystania z określonych platform internetowych. Warto wskazać, że krajowe organy ochrony danych osobowych coraz częściej monitorują problematykę dark patterns.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 11 października 2023 r.
autor:
