W dobie dynamicznego rozwoju Internetu oraz możliwości cyfrowego odwzorowania przestrzeni bardzo istotne znaczenie ma dozwolony użytek krajobrazu. Liczne budowle czy rzeźby, które znajdują się w publicznie dostępnych miejscach, są w wielu przypadkach chronione prawem autorskim jako utwory plastyczne lub architektoniczne. Co za tym idzie, jeżeli prawo nie przewidywałoby żadnych wyjątków, takich utworów nie można by przedstawiać w filmach, grach komputerowych czy na pocztówkach. Taki zakaz byłby z pewnością dość nieżyciowy i nie przynosiłby podmiotom uprawnionym z tytułu praw autorskich większych korzyści. Ustawodawca przewidział więc w art. 33 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyjątek od ochrony przyznanej na podstawie tej ustawy utworom zwany często „dozwolonym użytkiem krajobrazu”. Przywołany przepis pozwala na rozpowszechnianie utworów wystawionych „na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku”.
Na wskazanym wyjątkiem korzysta w szczególności branża kulturowa oraz rozrywki. Ulice często odzwierciedlane są bowiem przez artystów malarzy czy filmowców. Warto zwrócić uwagę również na rozwijającą się branżę technologii informatycznych, w tym gier komputerowych. Liczne gry w sposób cyfrowy odwzorowują prawdziwe budynki, ulice czy nawet całe miasta. Dla twórców tego typu dzieł bardzo kuszącą może być przedstawienie również wnętrz budynków i przeniesienie tam akcji ich produkcji. Należy jednak pamiętać, że przepis odnosi się wyłącznie do miejsc „ogólnodostępnych”, a więc wnętrza budynków czy np. prywatne tereny otwarte nie mogą być rozpowszechniane bez zgody podmiotu uprawnionego. Pewne wątpliwości mogą również wystąpić, gdy dany budynek stoi nieopodal publicznej drogi, ale jest zasłonięty przez mur lub żywopłot. Należy pamiętać również, że utwory muszą być wystawione „na stałe”. Będzie to oznaczało konieczność uwzględnienia tego, że dana wystawa może mieć charakter czasowy albo być przedstawiana w różnych miejscach miasta.
Nie można zapomnieć również o tym, że pewne ograniczenia dozwolonego użytku krajobrazu mogą wynikać również z innych ustaw czy gałęzi prawa. Takie ograniczenia mogą być związane chociażby z prawem własności przemysłowej, obronnością państwa czy ochroną zabytków.
Podsumowując, twórcy kultury mogą swobodnie korzystać z utworów wystawionych publicznie, muszą mieć jednak na uwadze ograniczenia wynikające z samego przepisu przyznającego to uprawnienie, jak wymóg stałości i dostępności publicznej, oraz innych ustaw, gdzie z pewnością szczególną uwagę trzeba zwrócić na ochronę budynków historycznych, sakralnych czy wojskowych.
Niniejszy alert ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
autor:
