Osoby na eksponowanych stanowiskach politycznych (dalej jako: PEP*) stanowią wyjątkową grupę klientów, narażoną w sposób szczególny na korupcję czy wykorzystywanie do działań przestępczych. Jakkolwiek posiadanie statusu PEP-a w żaden sposób nie świadczy o powiązaniu takiej osoby ze środowiskiem przestępczym, to niewątpliwie nawiązywane z nimi stosunki gospodarcze powinny być objęte szczególnymi wymogami o charakterze zapobiegawczym.
Definicja PEP
Terminu „osoba na eksponowanym stanowisku politycznym” użyto po raz pierwszy w poprawionych Wytycznych dotyczących Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy dla Sektora Finansowego, opracowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego Jersey we wrześniu 2001 roku**. W dokumencie tym dla PEP zastępczo stosowany był także termin „potentaci” (potentates), który oznacza osoby na wyższych (senior) stanowiskach politycznych oraz ich najbliższych (immediate): rodzinę oraz bliskich współpracowników***.
Z biegiem lat, definicja PEP została wprowadzona do licznych regulacji prawa międzynarodowego oraz krajowych porządków prawnych. Spotkać się z nią możemy m.in. w III, IV, V dyrektywie AML oraz w Ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu z 1 marca 2018 roku (dalej: Ustawa AML).
Przez osoby zajmujące eksponowane stanowiska polityczne, zgodnie z treścią art. 2 ust. 2 pkt 11 Ustawy AML, w brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 30 marca 2021 r., rozumie się, osoby zajmujące znaczące stanowiska publiczne lub pełniące znaczące funkcje publiczne, z wyłączeniem grup stanowisk średniego i niższego szczebla, w tym:
a) szefów państw, szefów rządów, ministrów, wiceministrów oraz sekretarzy stanu,
b) członków parlamentu lub podobnych organów ustawodawczych,
c) członków organów zarządzających partii politycznych,
d) członków sądów najwyższych, trybunałów konstytucyjnych oraz innych organów sądowych wysokiego szczebla, których decyzje nie podlegają zaskarżeniu, z wyjątkiem trybów nadzwyczajnych,
e) członków trybunałów obrachunkowych lub zarządów banków centralnych,
f) ambasadorów, chargés d’affaires oraz wyższych oficerów sił zbrojnych,
g) członków organów administracyjnych, zarządczych lub nadzorczych przedsiębiorstw państwowych, spółek z udziałem Skarbu Państwa, w których ponad połowa akcji albo udziałów należy do Skarbu Państwa lub innych państwowych osób prawnych,
h) dyrektorów, zastępców dyrektorów oraz członków organów organizacji międzynarodowych lub osoby pełniące równoważne funkcje w tych organizacjach,
i) dyrektorów generalnych w urzędach naczelnych i centralnych organów państwowych oraz dyrektorów generalnych urzędów wojewódzkich,
j) inne osoby zajmujące stanowiska publiczne lub pełniące funkcje publiczne w organach państwa lub centralnych organach administracji rządowej.
Warto zwrócić uwagę, że w porównaniu do stanu prawnego sprzed nowelizacji, statusu PEP-a pozbawieni zostali „kierownicy urzędów terenowych organów rządowej administracji specjalnej”. Powyższa zmiana wynika, jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy, z pogłębionej analizy przepisów Ustawy AML. Uznano, że uwzględnienie ww. kategorii urzędników w definicji osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne stanowiło niepotrzebną „nadregulację” w stosunku do przepisów dyrektywy 2015/849, które wyraźnie wskazują, że definicja „PEP-a” nie obejmuje urzędników średniego lub niższego szczebla.
Jednocześnie w ustawie zdefiniowano krąg osób znanych jako bliscy współpracownicy osób zajmujących eksponowane stanowisko polityczne. Zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 3 Ustawy AML, przez pojęcie członków rodziny osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne należy rozumieć:
a) małżonka lub osobę pozostającą we wspólnym pożyciu z osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne,
b) dziecko osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne i jego małżonka lub osoby pozostającej we wspólnym pożyciu,
c) rodziców osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne;
Ponadto w art. 2 ust. 2 pkt 12 Ustawy AML znajduje się definicja ,,osób znanych jako bliscy współpracownicy osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne’’, którymi są:
a) osoby fizyczne będące beneficjentami rzeczywistymi osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub trustów wspólnie z osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne lub utrzymujące z taką osobą inne bliskie stosunki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą,
b) osoby fizyczne będące jedynym beneficjentem rzeczywistym osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub trustu, o których wiadomo, że zostały utworzone w celu uzyskania faktycznej korzyści przez osobę zajmującą eksponowane stanowisko polityczne.
Ustalenie PEP-a
Na mocy Ustawy AML, ustalenie, czy klient lub beneficjent rzeczywisty jest PEP-em, członkiem rodziny osób o statusie PEP, czy bliskim współpracownikiem osób o statusie PEP, jest jednym z obowiązków instytucji obowiązanej, który można zrealizować poprzez wdrożenie procedur opartych na analizie ryzyka, polegających przede wszystkim na:
- identyfikacji samego klienta i jego tożsamości, poprzez sprawdzenie, czy dana osoba ma status PEP-a, ustalenie źródła jego majątku,
- bieżącą analizę i monitorowanie jego stosunków gospodarczych.
Obowiązek ten najczęściej jest realizowany poprzez przyjmowanie od klientów oświadczeń w formie pisemnej lub w formie dokumentowej, że posiada lub nie posiada statusu PEP. Oświadczenie takie zawiera klauzulę o świadomości odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Klauzula ta zastępuje pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia (art. 46 ust. 1 Ustawy AML).
Stosownie do art. 46 ust.1 pkt 3 Ustawy AML, zidentyfikowanie osoby posiadającej status PEP powoduje konieczność stosowania względem niej odpowiednich środków bezpieczeństwa finansowego. W przypadku odmowy złożenia przez klienta ww. oświadczenia, instytucja obowiązana nie powinna nawiązywać z takim podmiotem stosunków gospodarczych, a już zawarte powinna rozwiązać.
Ponadto, zgodnie z treścią art. 46 ust. 2 Ustawy AML – w przypadku stosunków gospodarczych z osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne, instytucje obowiązane stosują odpowiednie środki w celu ustalenia źródła majątku klienta i źródła pochodzenia wartości majątkowych pozostających w dyspozycji klienta w ramach stosunków gospodarczych lub transakcji, a także intensyfikują stosowanie środka bezpieczeństwa finansowego w zakresie bieżącego monitorowania stosunków gospodarczych z klientem. Uzyskują też akceptację kadry kierowniczej wyższego szczebla na nawiązanie lub kontynuację stosunków gospodarczych z osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne.
Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do członków rodziny osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne oraz osób znanych jako bliscy współpracownicy osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne.
Instytucje obowiązane mogą mieć kłopot z realizacją obowiązku nałożonego przez Ustawę AML, ponieważ definicje użyte w ww. ustawie nie są jednoznaczne. Samodzielne dokonywanie weryfikacji statusu osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne jest czasochłonne oraz wymaga bardzo dobrej znajomości przepisów prawa, w szczególności Ustawy AML. Szczególną trudność może stanowić ustalenie bliskich współpracowników osób o statusie PEP określonych w art. 2 ust. 2 pkt 12 Ustawy AML. Trudności nastręcza również weryfikacja prawdziwości składanych oświadczeń. Same osoby zainteresowane często nie posiadają wiedzy lub pozostają w błędnym przeświadczeniu o byciu PEP-em lub nie.
Prawidłową realizację obowiązków AML ułatwia korzystanie z odpowiednich list PEP, tworzonych przez komercyjne firmy, które można znaleźć na stronach internetowych. Przy tym warto korzystać jedynie z pomocy sprawdzonych, znanych na rynku portali, zawierających aktualne, zweryfikowane profile osób posiadających status PEP i bliskich współpracowników PEP. Przy weryfikacji statusu PEP zachęcam także do korzystania z pomocy profesjonalistów zajmujących się zawodowo wdrażaniem procedur AML.
*PEP to akronim angielskiego pojęcia Politically Exposed Person określającego osobę zajmującą eksponowane stanowisko polityczne.
**Jersey Financial Services Commission, Anti-Money Laundering Notes for the Finance Sector, lipiec 1999.
***W. Jasiński, Osoby na eksponowanych stanowiskach politycznych. Przeciwdziałanie korupcji i praniu pieniędzy, Warszawa 2012, s. 24.
Niniejszy alert ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
autor:
