Gospodarka odpadami stanowi coraz większy problem ochrony środowiska. Jest to spowodowane m. in. jednorazowym wykorzystywaniem opakowań z tworzyw sztucznych, nieprzewidujące ich ponownego użycia ani opłacalnego recyklingu. Część odpadów zanieczyszcza również wody morskie, powodując szkody dla środowiska naturalnego. Poza odpadami bytowymi znajdują się wśród nich także narzędzia połowowe. W celu propagowania podejścia wspomagającego gospodarkę o obiegu zamkniętym, została wydana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. SUP – Single Use Plastic). Podejście to daje pierwszeństwo zrównoważonym i nietoksycznym produktom wielokrotnego użytku i systemom ponownego użycia zamiast produktom jednorazowego użytku. Przepisy w pełni implementujące dyrektywę unijną do polskiego porządku prawnego zaczną obowiązywać w 2024 r.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (do której włączono przepisy dyrektywy UE) na przedsiębiorców nakłada się szereg obowiązków związanych z ograniczeniem produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych. Wśród nich także i te o charakterze fiskalnym.
Jednym z najistotniejszych obowiązków jest zapewnienie odzysku, w tym także recyklingu odpadów, na określonym ustawowo poziomie. Obowiązek ten dotyczy przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty powstałe z olejów, smarów i opon pneumatycznych (dokładny wykaz stanowi załącznik nr 4a do ustawy). Podobny obowiązek ciąży także na przedsiębiorcy wprowadzającemu do obrotu narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne. Jest on zobowiązany do osiągnięcia minimalnego rocznego poziomu zbierania do celów recyklingu narzędzi połowowych stanowiących odpady zawierające tworzywa sztuczne w wysokości co najmniej:
- 5% wagowo – za rok 2024;
- 10% wagowo – za rok 2025;
- 15% wagowo – za rok 2026;
- 20% wagowo – za rok 2027;
- 25% wagowo – za rok 2028;
- 27% wagowo – za rok 2029;
- 30% wagowo – za rok 2030 i za każdy kolejny rok.
Jeżeli jednak przedsiębiorca nie zapewni odpowiedniego poziomu odzysku (recyklingu), wówczas będzie zobowiązany do wniesienia opłaty produktowej. Jej wysokość stanowi iloczyn stawki opłaty produktowej (publikowanej w rozporządzeniu Ministra Klimatu) i różnicy między wymaganym a osiągniętym poziomem odpowiednio odzysku, recyklingu albo zbierania, przeliczonej na wielkość wyrażoną w masie produktów. Opłatę wnosi się oddzielnie dla osiągnięcia poziomu odzysku, recyklingu, zbierania. Oblicza się ją też oddzielnie dla każdego produktu.
Inaczej wygląda sytuacja przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (m in. jednorazowe pojemniki na żywność, paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia, niektóre pojemniki na napoje, wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne, lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego, czy podpaski higieniczne).
O ile bowiem np. producenci narzędzi połowowych wnoszą opłatę tylko w przypadku, gdy nie osiągną określonego poziomu odzysku, o tyle producenci jednorazowych produktów obligatoryjnie ponoszą opłatę na pokrycie kosztów:
1) zbierania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju, które przedsiębiorca wprowadził do obrotu, pozostawionych w publicznych systemach zbierania odpadów;
2) uprzątania oraz transportu i przetwarzania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów, które przedsiębiorca wprowadził do obrotu.
Wysokość opłaty oblicza się jako iloczyn stawki opłaty oraz odpowiednio masy albo liczby wprowadzonych do obrotu w roku kalendarzowym przez przedsiębiorcę produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.
W wymienionych wcześniej przypadkach, przedsiębiorca musi sam ponosić ciężar opłat. Ustawa nakłada natomiast na przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego, jednostkę handlu hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w których są oferowane produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (kubki na napoje, pojemniki na żywność), obowiązki płatnika opłaty. Oznacza to, że będą oni zobowiązani do pobrania opłaty od użytkownika końcowego nabywającego te produkty lub napoje i żywność w tych produktach. Obowiązkowi temu będą podlegać także przedsiębiorcy sprzedający powyższe produkty za pomocą urządzenia vendingowego. Stawka opłaty będzie ogłaszana w rozporządzeniu ministra właściwego ds. klimatu.
Zupełną nowością jest ponoszenie przez przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz narzędzi połowowych kosztu publicznych kampanii edukacyjnych. Kampanię taką przedsiębiorca może przeprowadzić we własnym zakresie (lub poprzez zlecenie jej przeprowadzenia innemu podmiotowi), lub wpłacić wymaganą kwotę na rachunek marszałka województwa. Kwota, którą należy przeznaczyć na kampanię edukacyjna, lub wpłacić na odpowiedni rachunek, stanowi iloczyn ustawowo określonej stawki i odpowiednio masy lub liczby sztuk wprowadzonych do obrotu produktów. W przypadku, gdy przedsiębiorca zdecyduje się sfinansować kampanię edukacyjną, musi udokumentować poniesienie wydatków na ten cel do 1 marca następnego roku.
Wszelkie wpłaty z tytułu ww. opłat będzie wnosić się jednorazowo do 15 marca następnego roku, na specjalny rachunek właściwego marszałka województwa. W przypadku, gdy przedsiębiorca nie wywiąże się z obowiązku wniesienia opłaty, marszałek województwa ustali jej wysokość w drodze decyzji oraz nałoży na przedsiębiorcę dodatkową opłatę w wysokości odpowiadającej 50% kwoty niewniesionej opłaty. Ustawodawca zaniechał poboru opłaty, która nie przekracza 100 zł.
Polityka związana z produkcją i gospodarowaniem odpadami zmierza w kierunku zwiększenia kosztów producenckich. Należy także pamiętać, że ponoszenie wskazanych opłat w żaden sposób nie zwalnia z ponoszenia opłat wynikających z ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Całkowite uniknięcie podatku od plastiku (a ściśle rzecz ujmując – opłaty) jest możliwe tylko poprzez wyeliminowanie użycia tworzyw sztucznych. Niestety, nie w każdym przypadku są dostępne alternatywne rozwiązania, a jeśli istnieją, koszt ich zastosowania jest często znacznie wyższy niż dotychczasowa technologia.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 24 lipca 2023 r.
autor:
