I. Tło prawne i gospodarcze leżące u podstaw powołania do życia fundacji rodzinnej.
Z dniem 1 czerwca 2022 roku do polskiego porządku prawnego wejdzie zupełnie nowa instytucja (fundacja rodzinna), znana do tej pory głównie z prawodawstwa innych krajów europejskich. Fundacja rodzinna, której zarejestrowanie ma być możliwe już za pół roku będzie skutecznym sposobem na zapewnienie przejścia firm rodzinnych w ręce następnych pokoleń. Ponieważ jest to proces wymagający często skomplikowanych i nierzadko burzliwych rozmów rodzinnych, za uzasadnione uznać należy rozważenie skorzystania z przeprowadzenia sukcesji dzięki fundacji rodzinnej już teraz, a w związku z tym rozpoczęcie rozmów z rodziną na ten temat.
Jak szacuje ustawodawca, podając w uzasadnieniu do projektu ustawy o fundacji rodzinnej z dnia 15.10.2021 r. w Polsce jest blisko 830 tysięcy firm o charakterze rodzinnym. Firmy te generują przychód dla budżet o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, co stanowi 18% PKB całego kraju. Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesje planuje ok. 57% firm rodzinnych. Przy czym tylko 8,1% następców przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców*.
Najczęstszymi problemami, które uniemożliwiają przeprowadzenie sukcesji w rodzinie jest brak komunikacji w rodzinie, brak kandydata czy też osoby chętnej podjąć się wyzwania prowadzenia firmy, czy też konflikt rodzinny powstały na tym tle gdy więcej niż jedna osoba dąży do bycia następcą prawnym w firmie po śmierci nestora.
Podkreślenia wymaga, że fundacja rodzinna zapewni przetrwanie firmy w rękach kolejnych pokoleń spadkobierców założyciela firmy, a nie tylko w następnym pokoleniu. Dodatkowo mająca wejść w życie fundacja rodzinna daje dużą elastyczność oraz zakłada ulgi podatkowe mające na celu zachęcenie przedsiębiorców na przeniesienie fundacji rodzinnych zarejestrowanych za granicą do Polski.
Przygotowanie całego skomplikowanego procesu zarejestrowania fundacji rodzinnej jest dużym wyzwaniem zarówno dla członków rodziny jak i ze strony prawnej, dlatego w celu zarejestrowania jej należy podjąć niezbędne kroki już teraz by móc skorzystać z jej zalet gdy ustawa wejdzie w życie w dniu 1 czerwca 2021 r.
II. Sukcesja firmy rodzinnej – na czym polega?
By lepiej zrozumieć jakie przyczyny legły u podstaw rozpoczęcia prac nad ustawą o fundacji rodzinnej, trzeba najpierw zapoznać się z procesem sukcesji firmy rodzinnej, oraz tego jakie możliwości w tym zakresie dotychczas dawało polskie prawo. Sukcesja to długi i wieloetapowy oraz nieuregulowany jednolicie prawnie proces przekazania wiedzy, zarządzania i własności firmy rodzinnej. Jest sposobem na zabezpieczenie firmy przed niekontrolowanym przejęciem własności. Ma na celu uniknięcie konfliktu pomiędzy spadkobiercami. Nie ma uniwersalnego wzoru na przeprowadzenie udanej sukcesji. W związku z brakiem jednolitego przepisu na przeprowadzenie sprawnej sukcesji, która zabezpieczałaby firmy rodzinne w rękach rodziny na lata, rozpoczęto pracę nad powołaniem ustawy o fundacji rodzinnej. Z powodu opóźnień ustawa ma wejść w życie nie z dniem 1 stycznia 2022 r. jak pierwotnie planowano, a w dniu 1 czerwca 2022 r. W związku z tym przedsiębiorcy stojący na czele rodzinnych firm, mają odpowiednio wiele czasu, by przemyśleć potrzebę skorzystania z tej dźwigni prawnej, która zabezpieczyłaby pozostanie ich firmy w rodzinie, co jest często dorobkiem ich całego życia, a czasem wielu pokoleń rodzinnych.
W aktualnym stanie prawnym nestorzy firm rodzinnych mają ograniczone możliwości przekazania swojego biznesu. Mogą korzystać z rozwiązań zawartych w przepisach Kodeksu cywilnego, oraz Kodeksu spółek handlowych. Obecnie często właściciele firm decydują się darować albo przekazać w spadku swoje przedsiębiorstwo wybranej osobie albo osobom. Zapewnia to jednak sukcesję tylko w drugim pokoleniu. Nie mają natomiast wpływu na dalszą przyszłość przedsiębiorstwa i zgromadzonego dzięki niemu majątkowi***.
III. Fundacja rodzinna – czym jest?
Fundacja rodzinna zarządza posiadanym majątkiem i zapewnia ochronę oraz spełnia świadczenia na rzecz beneficjenta, w szczególności pokrywa koszty jego utrzymania lub kształcenia albo, w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego, wspiera realizację przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Jej nazwa może być dowolnie dobrana i zawiera określenie fundacja rodzinna. Siedziba musi znajdować się na terytorium RP.
Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru. Fundacje rodzinne są powszechnym za granicą rozwiązaniem, które pomaga zabezpieczyć firmę w sytuacji, gdy potomkowie przedsiębiorcy nie chcą lub nie mogą nią zarządzać. Fundacja rodzinna profesjonalnie zarządza firmą i przekazuje zyski z biznesu potomkom fundatora. Fundacje rodzinne są w Europie bardzo popularne. W wielu krajach działają już od kilkudziesięciu lat****.
Z założeniem fundacji rodzinnej nie będą się wiązać dla przedsiębiorcy żadne negatywne konsekwencje podatkowe. Transfer środków z zarządzanego przez fundację biznesu do jej beneficjentów będzie opodatkowany dokładnie w taki sam sposób, jakby dokonywał go osobiście sam założyciel fundacji, czyli fundator.
Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej przez fundatora nie będzie opodatkowane. Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą, np. zarządzać wniesionym do niej majątkiem. W przypadku wypłaty dywidendy ze spółki do zarządzającej nią fundacji, podatek będzie taki sam, jakby płatności dokonywano na korzyść jej założyciela. Tak samo wypłaty z fundacji na rzecz jej beneficjentów będą traktowane w taki sam sposób, jakby dokonywał ich osobiście fundator. Jeśli będą dokonywane na rzecz jego najbliższych, to podatku w ogóle nie będzie. Jeśli środki otrzymają dalsi krewni fundatora, to stawka podatku będzie identyczna, jak gdyby była to darowizna dokonywana przez fundatora. Jak wskazuje na swojej stronie rządowej Ustawodawca – ,,Zależy nam na tym, aby przedsiębiorcy wrócili do kraju ze środkami, które przekazali założonym za granicą fundacjom rodzinnym. Specjalnie dla nich proponujemy ulgę repolonizacyjną, czyli zwolnienie z PIT dla środków przenoszonych z zagranicznej fundacji do fundacji rodzinnej założonej w Polsce’’.
IV. Funkcjonowanie fundacji rodzinnej i jej organy.
Fundacja rodzinna utworzona będzie przez jej fundatora, czyli najczęściej osobę fizyczną, fundatorów może być więcej niż jeden. Co więcej można utworzyć fundację rodzinną w testamencie. Fundator wnosić będzie do fundacji rodzinnej fundusz założycielski, wynoszący co najmniej 100 000 zł.
Fundacja rodzinna będzie tworzona w akcie założycielskim lub też w testamencie, które muszą mieć formę aktu notarialnego. Dodatkowo niezbędne będzie złożenie oświadczenia przez fundatora, ustanowienie organów fundacji rodzinnej, wniesienie funduszu założycielskiego oraz wpisanie fundacji rodzinnej do właściwego rejestru. Prowadzeniem spraw fundacji rodzinnej i jej reprezentacją na zewnątrz będzie zajmować się zarząd fundacji rodzinnej. Dodatkowym kontrolnym organem, mającym charakter fakultatywny będzie rada protektorów. Z kolei w zgromadzeniu beneficjentów zasiadać będą osoby, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Decyzja w tym zakresie będzie należeć do fundatora. Zgromadzenie beneficjentów jest organem o charakterze pomocniczym i uzupełniającym. Jego zadaniem jest podejmowanie uchwał tylko w konkretnych, ściśle określonych w ustawie bądź statucie sprawach, mających głównie zagwarantować ciągłość działalności fundacji rodzinnej. Nie należy więc przypisywać mu kompetencji przynależnych zgromadzeniu wspólników czy walnego zgromadzenia w spółkach.
V. Kwestie podatkowe.
Fundacja rodzinna będzie podatnikiem podatku od osób prawnych (CIT). Dotyczy to również fundacji w organizacji.
VI. Podsumowanie.
Wprowadzenie nowej instytucji, jaką będzie fundacja rodzinna, umożliwi wielopokoleniową sukcesję przedsiębiorstw, których zyski zapewniają środki utrzymania rodziny i innych osób bliskich fundatorowi, oraz pozwoli na zachowanie własności składników majątkowych, zgodnie z wolą fundatora. Ponadto, zgodnie z celem ustawodawcy, fundacje rodzinne będą stanowiły możliwość do pozostawienia kapitału w kraju.
Niniejszy alert ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
- Wynik badania Instytutu Biznesu Rodzinnego „Firma rodzinna to marka” w ramach projektu Statystyka firm rodzinnych. http://www.ibrpolska.pl/raporty/statystyka_firm_rodzinnych/ (dostęp z dnia 28 sierpnia 2019 r.).
** Wynik badania Instytutu Biznesu Rodzinnego w 2017. Rok wcześniej wskaźnik ten wyniósł 6,3%. http://www.ibrpolska.pl/aktualnosci/przyszlosc-firm-rodzinnych-sukcesorzy-przed-trudna-decyzja-o-przejeciu-firmyrodzicow/ (dostęp z dnia 28 sierpnia 2019 r.).
*** Uzasadnienie do projektu ustawy o fundacji rodzinnej z dnia 15.10.2021 r., s. 3.
**** https://www.podatki.gov.pl/polski-lad/pakiet-dla-biznesu-polski-lad/repatriacja-kapitalu-polski-lad/fundacje-rodzinne-polski-lad/
