Trwają prace nad nowelizacją prawa spadkowego. Chociaż projekt ustawy jest obecnie na etapie jego opiniowania, to już teraz dzięki analizie proponowanych zmian, możemy się dowiedzieć czego spodziewać się po przyszłej nowelizacji. Projekt Ustawy dnia 15.12.2021 roku, zakłada zmiany w Kodeksie cywilnym oraz niektórych innych ustawach.
I. Nowa przesłanka uznania spadkobiercy za niegodnego.
Najbardziej istotną z proponowanych zmian jest bez wątpienia projekt nowelizacji art. 928 § 1 k.c., który zakłada dodanie po pkt 3, nowego pkt 4, zgodnie z którym: art. 928 § 1 pkt 4 – „Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
4) uporczywie nie wykonywał obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywie uchylał się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.”.
Obecnie k.c. (w omawianym art. 928) zakłada jedynie trzy przesłanki umożliwiające uznanie przez sąd, spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia – art.928 § 1. „Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego’’.
Innymi słowy, proponowana zmiana omawianego przepisu zakłada wprowadzenie zupełnie nowej przesłanki, zgodnie z którą od dziedziczenia mogą zostać wyłączone osoby, które uchylały się od obowiązku alimentacyjnego ale również te które nie spracowały opieki nad spadkodawcą.
W uzasadnieniu do projektu ustawy, jego twórcy tłumaczą potrzebę wprowadzenia takiej zmiany „względami słuszności’’. Co dalej precyzują wskakując, że „System prawny powinien bowiem reagować na etycznie niewłaściwe zachowania osób, które mogą osiągnąć korzyści ze spadku’’. Autorzy projektu chcą w ten sposób uniknąć sytuacji kiedy po nabyciu spadku przez pewne osoby, fakt ten wywołuje odczucie niesprawiedliwości, niesłuszności czy niemoralności, wśród reszty bliskich spadkodawcy.
Projekt zmiany w przepisach spotkał się jednak jak dotychczas z dużym sceptycyzmem w środowisku eksperckim. Specjaliści wskazują przede wszystkim, że proponowany nowy punkt 4 w art. 928 § 1 jest mało precyzyjny. Istnieją przecież przypadki, gdy bliscy spadkodawcy przebywają stale za granicą i z tych przyczyn nie są w stanie sprawować nad spadkodawcą opieki, czy nawet utrzymywać codziennego kontaktu, ze względu na barierę technologiczną przez którą osoby starsze nierzadko mogą kontaktować się z bliskimi jedynie podczas bezpośrednio spotkania, lub ewentualnie telefonicznie.
W sytuacji takiej bez wątpienia w wielu przypadkach, pojawią się w toku procesu o stwierdzenie nabycia spadku, zarzuty innych uczestników, iż osoba taka jest niegodna dziedziczenia. W takim przypadku zarówno przed sądem jak i przed pełnomocnikami uczestników pojawi się wyzwanie związane z postępowaniem dowodowym mającym przedstawić uczestnika postępowania jako osobę, która nie zajmowała się spadkodawcą. Będzie to dotyczyć nie tylko faktu sprawowania opieki prawnej, lecz przede wszystkim opieki faktycznej. Należy uznać, że trudne będzie więc dowiedzenie w okolicznościach poszczególnej sprawy, że do takich zaniedbań doszło i że realizują one hipotezę omawianej normy prawnej. Takie unormowanie nowej przesłanki, ze względu na jej niejasność może więc prowadzić do trudności interpretacyjnych przepisu, a w konsekwencji do wydłużenia w czasie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
II. Zawężenie kręgu spadkobierców
Zgodnie z obecnym prawem, zdarza się, że uprawnione do dziedziczenia są m. in. stryjeczne i cioteczne wnuki. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy, w ocenie resortu sprawiedliwości należy zmienić te regulacje, gdyż zazwyczaj chodzi wtedy o ludzi, którzy wcale bądź słabo znali zmarłego.
Zgodnie z tekstem projektu ustawy, w art. 934 k.c. zajdą następujące zmiany:
„a) § 2 otrzymuje brzmienie: „Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.”,
b) po § 2 dodaje się § 21 w brzmieniu: „Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom. Dziedziczą one w częściach równych.”,
c) § 3 otrzymuje brzmienie: „W braku dzieci tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku i ich dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.”
Jak wskazują twórcy projektu „Nowelizacja przepisu art. 934 § 2 i 3 k.c. doprowadzi do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała, przy pozostawieniu swobody testowania i wyrażenia woli przez spadkodawcę, gdy jest ona odmienna od założenia poczynionego przez ustawodawcę. Ograniczenia kręgu spadkobierców ustawowych nie sposób uznać jedynie za narzędzie służące do usprawnienia toczących się postępowań, czy ograniczenia ilości spraw wpływających do sądu. Zawężenie kręgu spadkobierców w sposób przewidziany w nowelizowanym art. 934 k.c. jest celowe z przedstawionych wyżej względów. Efektem tego zawężenia będzie natomiast usprawnienie toczących się postępowań i ograniczenie ilości spraw wpływających do sądów’’.
Zdaniem twórców projektu ustawy, zmiana ta w sposób niewątpliwy pozwoli na skrócenie długości postępowań o stwierdzenie nabycia spadku wobec braku potrzeby poszukiwania dalszej rodziny zmarłego spadkodawcy.
III. Zawieszenie biegu terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Nowe brzmienie ma również otrzymać art. 1015 k.c., zgodnie z projektem w art. 1015 kc. po § 1 dodaje się § 11 i 12 w brzmieniu:
„§ 11 Dla zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarczające jest złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku’’.
„§ 12 Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.”
Zgodnie z art. 1015 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak takiego oświadczenia lub złożenie go z uchybieniem terminu jest równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku małoletnich, poczynając od dnia, w którym zostali skutecznie zawiadomieni o powołaniu ich do spadku, ich przedstawiciele ustawowi mogą wystąpić do sądu o udzielenie zezwolenia na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost lub odrzuceniu spadku, od której uzyskania uzależniona jest skuteczność złożonego oświadczenia w ich imieniu.
Jak wskazują twórcy projektu, w celu przecięcia sporu dotyczącego kwestii wpływu wszczęcia postępowania o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub pozostającego pod opieką na bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, w przedłożonym projekcie zdecydowano się wprowadzić wyraźną regulację w tym zakresie. Proponuje się, w przypadku, gdy złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego, bieg terminu na złożenie oświadczenia ulegał zawieszeniu na czas trwania postępowania w tym przedmiocie. Powyższe rozwiązanie należy stosować zarówno w odniesieniu do małoletniego, jak i osoby pozostającej pod opieką. Po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie, termin będzie biegł dalej od chwili, w której nastąpiło zawieszenie. Oznacza to, że termin określony w art. 1015 § 1 k.c. zostanie wydłużony o czas trwania przeszkody, jaką niewątpliwie jest konieczność uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego lub osoby pozostającej pod opieką.
IV. Podsumowanie
Rekapitulując, należy mieć na uwadze, że w niedługim okresie, prawdopodobnie kilku miesięcy, zostaną znowelizowane przepisy prawa spadkowego, które dodadzą zupełnie nową przesłankę niegodności dziedziczenia, tj. uporczywe nie wykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy oraz co bardziej budzi sprzeciw i nasuwa wątpliwości interpretacyjne, uporczywe uchylanie się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.
Ponadto zawężony zostanie krąg spadkobierców ustawowych, z którego to kręgu zostaną wykluczeni dalecy krewni spadkodawcy.
Ostatnią istotną zmianą jest zawieszenie biegu terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, co w praktyce zastosowanie swoje znajduje przede wszystkim kiedy konieczne jest złożenie oświadczenia w imieniu małoletniego dziecka.
