System dozoru elektronicznego – opis obecnego stanu prawnego oraz projektu nowelizacji

Dozór elektroniczny to nowoczesny system odbywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym. Do kontroli wykonywania tej kary i rejestracji całego przebiegu jej odbywania służy nadajnik, który zostaje zainstalowany na nodze lub przegubie dłoni, a urządzenie monitorujące będzie zamontowane w miejscu odbywania kary. Urządzenia te będą kontrolować w szczególności czy skazany przebywa w miejscu które sąd wyznaczył do odbywania kary w godzinach wyznaczonych przez sąd. W przypadku nieobecności, spóźnienia czy innego naruszenia wyznaczonego przez sąd harmonogramu dnia, urządzenie monitorujące natychmiast wysyła informację do Centrali Monitorowania, która dokładnie rejestruje cały przebieg kary, a także zapisuje wszystkie zdarzenia, a szczególnie naruszenia warunków odbywania kary ustalone przez sąd penitencjarny.

Do kontroli wykonywania kary i rejestracji całego przebiegu jej odbywania służy nadajnik, który zostaje zainstalowany na nodze lub przegubie dłoni, a urządzenie monitorujące będzie zamontowane w miejscu odbywania kary

Pierwotnie, zgodnie z brzmieniem ustawy z dnia 1 lipca 2015 o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego – dozór elektroniczny był formą odbywania kary ograniczenia wolności, jednak z dniem 15 lipca 2016 roku weszła w życie nowelizacja ustawy, w tym Kodeksu karnego wykonawczego i stał on się ponownie formą wykonywania kary pozbawienia wolności, a nie ograniczenia wolności.

Urządzenia techniczne

• Nadajnik wygląda jak zegarek, który jest umocowany powyżej kostki na nodze o ile nie ma medycznych przeciwwskazań, może być również umieszczany na przegubie dłoni. Nadajnik przez cały czas wysyła sygnały w celu zidentyfikowania, czy skazany przebywa w miejscu odbywania kary.
• Urządzenie monitorujące umieszczone jest w mieszkaniu skazanego lub innym miejscu odbywania kary i wymaga stałego zasilania elektrycznego. Odbiera komunikaty od nadajnika i komunikuje się z Centralą Monitorowania przez sieć telefonii komórkowej. Jeżeli nadajnik lub urządzenie monitorujące zostaną zniszczone lub skazany będzie próbował je uszkodzić czy zdemontować, Centrala Monitorowania zostanie o tym fakcie natychmiast poinformowana.
• Centrala monitorowania to centrum komputerowe wyposażone w narzędzia do przetwarzania danych osobowych w celu rejestrowania, gromadzenia, odtwarzania, przechowywania, zabezpieczania i przekazywania uprawnionym organom informacji odnoszących się do przestrzegania przez skazanego nałożonego na niego przez sąd obowiązku pozostawania w miejscu monitorowania, jak również obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub zakazu zbliżania się do określonej osoby.
• System teleinformatyczny jest to zespół terminali komputerowych, które są połączone z centralą monitorowania, za pomocą którego podmiot prowadzący centralę monitorowania, podmiot dozorujący, sądy, sądowi kuratorzy zawodowi i inne uprawnione podmioty przetwarzają informacje związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kar w systemie dozoru elektronicznego.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości – określa szczegółowe warunki techniczne i wymagania funkcjonalne, jakie powinny spełniać środki techniczne służące do wykonywania dozoru elektronicznego, a także sposób funkcjonowania systemu komunikacyjno-monitorującego, w tym sposób przekazywania danych wewnątrz tego systemu.

Warunkiem udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest orzeczenie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej jednego roku.

Warunki udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

1. Wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego (tzw. recydywa wielokrotna),
2. Jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary,
3. Skazany posiada określone miejsce stałego pobytu,
4. Osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3 (dotycząca pisemnej zgody pełnoletnich osób, które wspólnie zamieszkują ze skazanym)
5. Odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1. (są to warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi)

Powyższe warunki muszą zostać spełnione łącznie.

Skazanemu, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym.

Skazanemu, który rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.

Jeżeli wniosek dotyczy skazanego, który odbywa już karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, posiedzenie sądu penitencjarnego odbywa się w tym zakładzie, w którym skazany przebywa. Sąd wysłuchuje przedstawiciela administracji zakładu karnego przy obowiązkowym udziale prokuratora.

Przed wydaniem postanowienia o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego sąd penitencjarny wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę.

Dozór stacjonarny, zbliżeniowy i mobilny

Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, wyróżniamy trzy rodzaje dozoru elektronicznego:

1. Przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu (dozór stacjonarny);
2. Bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny);
3. Zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd (dozór zbliżeniowy).

Przy karze pozbawienia wolności – zastosowanie ma dozór stacjonarny, przy środkach karnych i zabezpieczających – dozór zbliżeniowy lub mobilny.

Wniosek o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Taki wniosek może złożyć na piśmie sam skazany, jego obrońca, prokurator sądowy, kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego. Wniosek ten powinien w uzasadnieniu zawierać odniesienie do warunków udzielenia zezwolenia oraz ewentualną zgodę pełnoletniej osoby zamieszkującej wspólnie ze skazanym, zgoda ta powinna dotyczyć także czynności kontrolnych wykonywanych w ich miejscu zamieszkania przez uprawniony do tego podmiot (kontrola funkcjonowania elektronicznego urządzenia rejestrującego). Sąd penitencjarny wydaje postanowienie w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku.

W sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego właściwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa.

W 2017 roku wniosków o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego było 35 tysięcy, w 2018 roku – 37 tysięcy.

W 2018 roku karę w systemie dozoru elektronicznego odbywało 5 tysięcy osób, zaś w pierwszej połowie 2019 roku – 5,2 tysiąca osób.

Koszty dozoru elektronicznego

Aktualnie zarówno złożenie wniosku o dozór elektroniczny, jak i późniejsze odbywanie kary w tym systemie nie pociąga za sobą żadnych kosztów dla skazanego. Co istotne, o tę bezpłatność nie trzeba się w żaden sposób ubiegać, ponieważ wynika ona z ustawy.

Kara pozbawienia wolności odbywana w systemie SDE (System Dozoru Elektronicznego) kosztuje dziś budżet państwa ok. 440 zł miesięcznie. Pobyt jednego skazanego za w zakładzie karnym jest dużo droższy: 3 200 zł.

W grę wchodzi jeszcze skuteczniejsza resocjalizacja. System umożliwia bowiem skazanemu opuszczenie zakładu karnego, w którym pobyt nie zawsze przynosi poprawę, i pozostawanie pod kontrolą w warunkach współuczestniczenia w życiu społecznym. Skazany nie opuszcza rodziny, nie porzuca pracy, a przede wszystkim sam się utrzymuje.

Planowana nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego

Zmiana przepisów Kodeksu karnego wykonawczego była przewidziana w ramach projektu o numerze druku 3451 – dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP. Projekt ten jednak został skierowany do Trybunału Konstytucyjnego w czerwcu 2019 roku przez Prezydenta RP.

Kwestie dotyczące zmian w ustawie powróciły wraz z wydanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości w dniu 19 marca 2020 roku komunikatem w związku ze stanem epidemicznym spowodowanym koronawirusem SARS-Cov-2 wywołującym chorobę COVID-19.

Główną zmianą ma być podwyższenie progu kary, przy którym będzie możliwe stosowanie Systemu Dozoru Elektronicznego do roku i sześciu miesięcy.

Jak czytamy w komunikacie Ministerstwa Sprawiedliwości, „Projekt przewiduje także zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym, które znacznie rozszerzają dotychczasowe zastosowanie Systemu Dozoru Elektronicznego (SDE). Proponuje się podwyższenie górnej granicy orzeczonych kar lub sumy kar pozbawienia wolności, warunkującej możliwość odbycia kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, do 18 miesięcy. Obecnie SDE stosowany jest do kar w wymiarze do jednego roku pozbawienia wolności.

Opracowane w Ministerstwie Sprawiedliwości przepisy znajdą się w specjalnej ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Projekt wraz z uzasadnieniem został przekazany do Ministerstwa Rozwoju, które koordynuje wszystkie prace związane z nowelizacją tej ustawy.”

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2019 r. poz. 676).
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U z 20191950).
3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia szczegółowych warunków technicznych i wymagań funkcjonalnych, jakie powinny spełniać środki techniczne służące do wykonywania dozoru elektronicznego, oraz sposobu funkcjonowania systemu komunikacyjno-monitorującego z dnia 26 maja 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 797).
4. Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. – druk nr 3451.
5. Komunikat Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 19 marca 2020 roku – link.
6. Informator dla osoby skazanej objętej systemem dozoru elektronicznego – Dozór elektroniczny jako nie izolacyjny system odbywania kary pozbawienia wolności.