Kodeks Karny na podstawie art. 296 przewiduje odpowiedzialność osób sprawujących funkcje kierownicze za czyny przeciwko podmiotowi przez nich zarządzanemu. Oznacza to, że kadra zarządzająca, która przez swoje działania i zaniechania prowadzące skutecznie do szkody majątkowej w zarządzanym podmiocie musi liczyć się ze swoją odpowiedzialnością karną. W latach 1999 -2020 wszczęto aż 13 618 postępowań, z czego 6 272 zakończyły się stwierdzeniem popełnienia przestępstwa.
Przedmiot ochrony
Ustawodawca poprzez artykuł 296 k.k. w szczególności ma na celu chronić prawidłowy, rzetelny i uczciwy obrót gospodarczy. W szczególności przedmiotem ochrony są interesy majątkowe w obrocie cywilnym, zarządzanych podmiotów. Popełnienie przestępstwa nadużycia zaufania polega na nadużyciu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków. Należy podkreślić, że nadużyciem uprawnień będzie sytuacja, w której osoba zajmująca się zarządzaniem cudzego majątku działa z przekroczeniem swoich uprawnień, przekraczając swoje kompetencje.
Przestępstwo nadużycia jest przestępstwem materialnym. Oznacza to, że musi zaistnieć określony skutek w postaci wyrządzenia szkody majątkowej lub sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Takim skutkiem może być chociażby sprzedaż majątku po zaniżonej cenie czy nieuzasadniony gospodarczo transfer majątku do podmiotu trzeciego.
Kto może być sprawcą przestępstwa działania na szkodę spółki?
Przestępstwo nadużycia zaufania jest przestępstwem indywidualnym. Przestępstwo to może popełnić tylko osoba obowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Sprawcą wskazanego przestępstwa może być więc wyłącznie menadżer podejmujący swoje działania w ramach zarządzania przedsiębiorstwem. Odpowiedzialność karną z art. 296 k.k. ponoszą również ci członkowie kadry zarządzającej, którzy mając świadomość konieczności dokonywania określonych czynności, wynikających z zasad racjonalnego działania związanego z charakterem pełnionej funkcji oraz wykonywanych czynności mających zapewnić trafność oraz prawidłowość realizacji postawionych zadań, nie wykonuje ich należycie wiedząc, że stanowią one podstawę ostatecznych rozstrzygnięć w zakresie szeroko rozumianego zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą podmiotów wymienionych w tym przepisie i wyrządzając im znaczną lub w wielkich rozmiarach szkodę majątkową.
Wobec powyższego sprawcą przestępstwa nadużycia zaufania może być np.:
- członek rady nadzorczej,
- członek zarządu,
- członek zarządu fundacji, stowarzyszenia,
- komplementariusz w spółce komandytowej,
- syndyk, likwidator.
Kary
Typ podstawowy (art.296 § 1 k.k.)
Popełnienie przestępstwa w tych warunkach zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Typ uprzywilejowany (art.296 § 1a k.k.)
Popełnienie przestępstwa w tych warunkach zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3.
Typ kwalifikowany (art.296 § 2 k.k.)
Typ kwalifikowany charakteryzuje się dodatkowymi motywami w działaniu sprawcy tj. działaniem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub dla kogoś innego. Popełnienie przestępstwa w tych warunkach zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Typ kwalifikowany „drugiego stopnia” (art.296 § 3 k.k.)
Sprawca wyrządza szkodę wielkiej wartości, czyli taką szkodę, której wartość w momencie popełnienia przestępstwa przekracza 1 000 000 złotych. Popełnienie przestępstwa w tych warunkach zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Niegospodarność (art.296 § 4 k.k.)
Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Warto również wskazać treść art. 296 § 5 k.k. bowiem nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.
W jaki sposób prawidłowo dbać o interes podmiotu zarządzanego?
Osoby zajmujące kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach, przede wszystkim Zarządy spółek, powinny zwrócić uwagę na powyższe kwestie w swoich organizacjach. Należy zwrócić uwagę czy podejmowane decyzje mają uzasadnienie gospodarcze i rynkowe, czy dokonywane czynności mają oparcie np. w odpowiednich wycenach składników majątku.
Warto przyjrzeć się również zakresom upoważnień i umocowań do działania w szczególności jaki jest zakres przyznanych kompetencji w ramach zawieranych umów oraz jaki jest zakres kompetencji wyznaczony ustawami np. w stosunku do członków zarządów spółek kapitałowych.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 28 lutego 2023 r.
autor/redaktor cyklu:
