W dniu 20.06.2019 r. Parlament Europejski wraz z Radą Unii Europejskiej przyjęły dyrektywę w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów (dalej jako: „Dyrektywa UE”), zmieniającą dyrektywę UE nr 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości).
Jak wskazano w preambule Dyrektywy UE, przyjęcie niniejszego aktu prawnego ma na celu przyczynienie się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez wyeliminowanie przeszkód w korzystaniu z podstawowych swobód, tj. swoboda przepływu kapitału, czy swoboda przedsiębiorczości, które wynikają ze zróżnicowanych przepisów odnoszących się do postępowania restrukturyzacji zapobiegawczej, niewypłacalności, a także umorzenia długów w państwach członkowskich. W ten sposób przyjęta Dyrektywa UE ma zapewnić przedsiębiorstwom oraz przedsiębiorcom, którzy znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, dostęp do efektywnej restrukturyzacji, która umożliwi im kontynuację prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Co istotne Dyrektywa odnosi się również do przedsiębiorców, którzy popadli w stan niewypłacalności, zapewniając im całkowite umorzenie długów w rozsądnym terminie (tzw. druga szansa).
Wszystkie państwa członkowskie zobowiązane były do przyjęcia niniejszej Dyrektywy UE w terminie dwóch lat od jej wydania, tj. do dnia 17.07.2021 r., jednak Polska skorzystała z uprawnienia do odroczenia implementacji Dyrektywy UE do dnia 17.07.2022 r. Poniżej przedstawione rozwiązania, wynikające z ww. aktu prawnego na chwilę obecną nie obowiązują.
Główne założenia Dyrektywy UE
Narzędzia wczesnego ostrzegania (ang. early warning tools)
Nierzadko dochodzi do sytuacji, w której przedsiębiorcy zdecydowanie za późno reagują na pierwsze oznaki pogarszającej się sytuacji finansowej. Aby temu zaradzić Dyrektywa UE wprowadza narzędzia wczesnego ostrzegania (ang. early warning tools), które mają na celu umożliwić przedsiębiorcy oraz usprawnić działania zmierzające do uniknięcia zbliżającej się niewypłacalności. Mechanizmy alarmujące mogą być uruchomione zarówno przez państwa członkowskie, jak podmioty prywatne poprzez system wczesnego sygnalizowania w formie online w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie odprowadził podatku (US), czy nie uiścił składki na ubezpieczenie społeczne (ZUS). Istotną kwestią jest w jaki sposób polski ustawodawca wprowadzi mechanizmy alarmujące. Czy w ramach implementacji Dyrektywy UE wprowadzony zostanie rejestr informujący o zaległościach w opłacaniu należnych podatków, czy też składek na ubezpieczenie w strukturach Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czy też zostanie wprowadzony ogólny rejestr na wzór Krajowego Rejestru Zadłużonych, który umożliwia wyszukanie ujawnionych postępowań upadłościowych, restrukturyzacyjnych oraz egzekucyjnych. Jednocześnie należy rozważyć, czy przedsiębiorca winien znajdować się w rejestrze w sytuacji, gdy posiada zaległość w uiszczaniu płatności za okres jednego miesiąca, czy trzech miesięcy? Biorąc pod uwagę charakter mechanizmów wczesnego ostrzegania, który ma na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa niewypłacalności, należy dojść do wniosku, że im szybciej przedsiębiorca wykryje swoje trudności finansowe, tym efektywniejsze okaże się przywrócenie jego płynności finansowej. Kolejną kwestią jest to kto będzie miał dostęp do takiego rejestru ? O ile powszechna wiedza o rzetelności i wywiązywaniu się z zobowiązań przez kontrahentów jest pożądana, o tyle może stanowić dostęp do informacji wrażliwych przedsiębiorstwa i być następnie wykorzystana przez nieuczciwą konkurencję.
Kolejnym rozwiązaniem zaproponowanym w treści Dyrektywy UE jest świadczenie usług doradczych przez instytucje prywatne lub publiczne, a także zachęcenie podmiotów profesjonalnych tj. biur księgowych, organów podatkowych, aby sygnalizowały przedsiębiorcy niekorzystne zmiany finansowe zachodzące w jego przedsiębiorstwie, albowiem znają one najlepiej sytuację finansową przedsiębiorców.
Ramy restrukturyzacji zapobiegawczej
Restrukturyzacja zapobiegawcza to kolejne rozwiązanie Dyrektywy UE, której celem jest zapobieżenie całkowitej niewypłacalności oraz przywrócenie stabilnej kondycji finansowej przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy zachodzi prawdopodobieństwo jego niewypłacalności. Interesującą metodą zweryfikowania, czy przedsiębiorca w ogóle spełnia przesłanki do zastosowania restrukturyzacji zapobiegawczej, a mianowicie czy ma szanse na poprawę swojej sytuacji finansowej jest tzw. test rentowności. Organy UE pozostawiły decyzje w zakresie obowiązku jego stosowania państwom członkowskim, jednak powyższe rozwiązanie należy ocenić jako praktyczne i przydatne, albowiem wynik testu umożliwi przedsiębiorcy podjęcie bez zbędnej zwłoki i szkody dla wierzycieli, dalszych działań zmierzających albo do poprawy kondycji przedsiębiorstwa albo do jego szybkiej likwidacji.
W treści Dyrektywy UE nie wskazano jakie okoliczności będą brane pod uwagę przy ocenie prawdopodobnej niewypłacalności przedsiębiorcy, jednak mając na uwadze względy ekonomiczne przedsiębiorstwa, należałoby zbadać:
- źródło i stopień realizacji wymagalnych zobowiązań przedsiębiorcy – dokonanie oceny, czy przedsiębiorca wywiązuje się z zobowiązań regularnie;
- jeśli nie, to czy zwłoka, w której pozostaje przedsiębiorca przekracza trzy miesiące;
- czy zadłużenie stanowi realne zagrożenie dla dalszego prowadzenia działalności;
- czy wobec przedsiębiorcy toczą się postępowania egzekucyjne;
- ilość wierzycieli, a także stosunki wierzyciela i przedsiębiorcy wynikające z ich współpracy;
Powyżej przedstawione zagadnienia mają wyłącznie charakter poglądowy. W sytuacji, gdy wynik testu wykazałby, że przedsiębiorca ma szanse na zapewnienie rentowności swojego przedsiębiorstwa, to wówczas zobowiązany będzie do złożenia odpowiedniego wniosku. Uprawnienie takie przysługuje również wierzycielom przedsiębiorcy oraz przedstawicielom jego pracowników, z zastrzeżeniem wyrażenia zgody przez przedsiębiorcę.
Negocjacje dotyczące planów restrukturyzacji – dłużnik sprawujący zarząd własny
W przypadku otwarcia restrukturyzacji zapobiegawczej przedsiębiorca (dłużnik) powinien zachować całkowitą bądź częściową kontrolę nad swoim majątkiem oraz prowadzoną działalnością. Jednocześnie Dyrektywa UE nie zamyka drogi państwom członkowskim do powołania nadzorcy sądowego, jeśli będą wymagały tego okoliczności sprawy. Jednak nadzorca sądowy powinien zostać powołany w celu udzielenia pomocy przedsiębiorcy w negocjacjach z wierzycielami, dotyczących wstrzymania czynności egzekucyjnych, gdy zachodzi konieczność zatwierdzenia planu restrukturyzacyjnego pomimo sprzeciwu grupy wierzycieli, a także gdy wnoszą o to wierzyciele, z tym że koszt związany z honorarium dla nadzorcy sądowego ponoszony jest przez wierzycieli.
Wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych
Jednocześnie w celu udzielenia wsparcia przedsiębiorcy podczas prowadzenia przez niego negocjacji w zakresie planu restrukturyzacyjnego z wierzycielami powinno nastąpić wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych. Dyrektywa przewiduje wstrzymanie czynności egzekucyjnych wobec wszystkich wierzycieli (całkowite) albo wobec niektórych wierzycieli lub kategorii wierzycieli (ograniczone). Okres na jaki może zostać wstrzymana egzekucja wynosi cztery miesiące i może zostać przedłużony o maksymalnie 12 miesięcy m.in. wtedy gdy podczas negocjacji dokonano znaczących postępów w zakresie planu restrukturyzacji. Nadto, przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę, iż organy sądowe, w celu ochrony interesów wierzycieli, mogą uchylić wstrzymanie czynności egzekucyjnych, w sytuacji gdy prowadzone negocjacje mogą nie odnieść zamierzonego celu.
Zgodnie z art. 6 pkt 4 Dyrektywy UE państwa członkowskie, mogą w ściśle określonych przypadkach, wyłączyć niektóre roszczenia lub kategorie roszczeń, które podlegałyby ochronie przeciwegzekucyjnej. Są to między innymi sytuacje, w których egzekucja nie stanowiłaby zagrożenia dla restrukturyzacji przedsiębiorstwa, a także w sytuacji gdy wskutek wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych interesy wierzycieli mogłyby być naruszone.
Ochrona przed czynnościami egzekucyjnymi niesie za sobą pozytywne skutki w innych aspektach związanych z procesem restrukturyzacji. Mianowicie, w czasie wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych istnieje możliwość zawieszenia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, który zmierzałby do likwidacji jego przedsiębiorstwa. Powyższe rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, albowiem jest to kolejny krok do utrzymania danego przedsiębiorstwa na rynku.
Jednak i to rozwiązanie ma swoje ograniczenia. Państwa członkowskie mają bowiem możliwość odstąpienia od zawieszenia obowiązku składania wniosku o ogłoszenie upadłości przez przedsiębiorcę w sytuacji, gdy przedsiębiorca jest niezdolny do spłaty swoich wymagalnych zobowiązań.
Niemożność rozwiązania umowy przez wierzycieli w sytuacji negocjowania przez przedsiębiorcę planu restrukturyzacyjnego, czy też złożenia przez niego wniosku o wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych
Dyrektywa UE przewiduje, że w sytuacji gdy przedsiębiorca zdecyduje się wystąpić z wnioskiem o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego (zapobiegawczego), prawo do rozwiązania przez wierzycieli umów tylko z uwagi na fakt prowadzenia negocjacji, czy też złożenia wniosku o wstrzymanie indywidualnych czynności egzekucyjnych w ramach tego postępowania, powinno zostać wstrzymane.
Powyższe rozwiązanie ma na celu ochronę przedsiębiorstwa, gdyż rozwiązanie nierzadko strategicznych umów z przedsiębiorcą, który ma chwilowe trudności finansowe, mogłoby stanowić wyłącznie zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa i jedynie zwiększyć jego szanse na pogłębienie niewypłacalności. Zatem powoływanie się przez wierzycieli na tzw. klauzule ipso facto, które uprawniają do rozwiązywania umowy wyłącznie z samego faktu niewypłacalności przedsiębiorcy w tej sytuacji nie będą mogły być stosowane.
Kwestia umorzenia długów oraz zakaz prowadzenia działalności – druga szansa dla przedsiębiorców
Dyrektywa UE wprowadza zasadę, aby niewypłacalni przedsiębiorcy mieli dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego, który zapewni im całkowite umorzenie długów. Jednocześnie z zastrzeżeniem, aby okres po którego upływie przedsiębiorca może uzyskać całkowite umorzenie długów nie był dłuższy niż trzy lata, a mianowicie:
a) w sytuacji postępowania obejmującego plan spłaty wierzycieli – od dnia decyzji organu sądowego lub administracyjnego zatwierdzającej plan bądź od rozpoczęcia realizacji planu;
b) w sytuacji każdego innego postępowania – od dnia decyzji organu sądowego lub administracyjnego dotyczącej wszczęcia postępowania lub ustanowienia masy upadłości przedsiębiorcy.
Odstępstwem od wyrażonej powyżej zasady jest możliwość ograniczenia bądź wyłączenia przez państwa członkowskie prawa do umorzenia długów w sytuacji gdy niewypłacalny przedsiębiorca działał w złej wierze bądź z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Z umorzeniem długów wobec niewypłacalnego przedsiębiorcy wiąże się także zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, a mianowicie Dyrektywa UE stanowi, że w sytuacji, gdy niewypłacalny przedsiębiorca skorzystał z prawa do umorzenia zaległości, to jakiekolwiek zakazy prowadzenia bądź kontynuowania działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub zawodowej, wynikające wyłącznie z faktu niewypłacalności przedsiębiorcy powinny przestać obowiązywać najpóźniej z końcem okresu, dla którego wymagane było umorzenie długów.
Podsumowanie
W ocenie autorów przedłużenie okresu na wprowadzenie rozwiązań wynikających z niniejszej Dyrektywy UE działa na niekorzyść polskich przedsiębiorców. W dobie kryzysu gospodarczego przedsiębiorcy powinni mieć możliwość skorzystania z nowatorskich rozwiązań, jakie daje Dyrektywa UE, chociażby z takich jak narzędzia wczesnego ostrzegania przed prawdopodobieństwem niewypłacalności przedsiębiorcy. Zarówno w interesie całej Unii Europejskiej, jak i Polski jest utrzymanie prawidłowego funkcjonowania całej gospodarki, albowiem każdy przypadek niewypłacalnego przedsiębiorcy, któremu grozi likwidacja przedsiębiorstwa, wpływa na innych przedsiębiorców w uwagi na sieć powiązań – nierzadko międzynarodowych.
autorzy:
