Twórcy utworów chronionych przez prawo autorskie często w praktyce zawierają umowy przenoszące całość majątkowych praw autorskich do stworzonych przez siebie utworów. Taka sytuacja ma miejsce zarówno w przypadku umów, których przedmiotem jest tylko przeniesienie majątkowych praw autorskich, jak również w przypadku umów wydawniczych. W chwili zawierania umowy twórca nie zawsze w pełni zdaje sobie sprawę z dokonanych rozporządzeń lub mając taką świadomość przyjmuje ryzyko i dokonuje czynności. Po czasie u twórcy pojawia się refleksja i zaczyna się zastanawiać, czy przy przeniesieniu majątkowych praw autorskich wyzbył się wszelkich praw do utworu?
Warto zatem skupiając się głównie na analizie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994 nr 24 poz. 83; dalej także jako: „Ustawa”), odpowiedzieć na pytanie, co twórca może zrobić w przypadku zawarcia umowy, na podstawie której przeniesie całość majątkowych praw autorskich. W pierwszej kolejności należy zastanowić się, czy faktycznie możemy mówić o przeniesieniu całości praw, nawet w przypadku umieszczenia w umowie jasnych i precyzyjnych postanowień regulujących tę kwestię, bowiem zgodnie z art. 41 ust. 2 Ustawy: „Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej ,,licencją”, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.” Kluczowym zatem pojęciem są pola eksploatacji. Pole eksploatacji to wyodrębniony sposób wykorzystania utworu, stanowiący cząstkowe uprawnienie wynikające z autorskich praw majątkowych. Przykładowo, strony umowy mogą postanowić, że przeniesienie praw dotyczy np. pola eksploatacji polegającego na „publicznym wykonaniu” z wyłączeniem pola eksploatacji „nadawanie”. Cytowany art. 41 ust. 2 Ustawy nie wyłącza jednak zupełnie dyskusji o umożliwieniu przeniesienia całości praw do utworu, ze względu na pojawiające się chociażby w art. 46 Ustawy sformułowanie o „przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych”. Warto pamiętać również, że Ustawa wymienia tylko przykładowe pola eksploatacji, na których można korzystać z utworu. Strony umowy mogą dowolnie określić pola eksploatacji w umowie, nie posiłkując się nazwami pól eksploatacji zawartymi w Ustawie. Powszechnie przyjmuje się, że wymienione pola eksploatacji w Ustawie stanowią jedynie ich przykładowe wyliczenie, a sam katalog pól eksploatacji pozostaje otwarty.
W związku z powyższym, jeżeli umowa została sformułowana w ten sposób, że twórca „przenosi całość majątkowych praw autorskich do utworu” i nie zostały wskazane w niej pola eksploatacji, twórca może starać się wykazać, że taka umowa dotknięta jest sankcją nieważności. W sytuacji z kolei, gdy w umowie znalazło się sformułowanie o przeniesieniu całości praw i wskazano również przykładowe pola eksploatacji lub umieszczono sformułowanie, że przeniesienie dotyczy „w szczególności” wymienionych poniżej pól, można przyjąć, że przeniesienie nastąpiło tylko na polach określonych w umowie.
Wartym uwagi przepisem chroniącym interes twórcy jest art. 44 Ustawy, zgodnie z którym: „W razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.” Przepis ten może mieć bardzo duże znaczenie dla twórcy. W sytuacji gdy utwór okaże się kasowym hitem, a twórca uzyskał za przeniesienie praw niewielkie wynagrodzenie np. o charakterze ryczałtowym, na podstawie tego przepisu może żądać jego podwyższenia, jeżeli należycie udowodni fakt, że dysproporcja była w tym przypadku rażąca.
Poza majątkowymi prawami autorskimi twórcy przysługują również autorskie prawa zależne, a więc prawo do zezwalania na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami utworów. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 2 Ustawy: „rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.” Opracowaniem utworu jest np. jego tłumaczenie lub adaptacja.
W przypadku umów istotny jest również art. 46 Ustawy, który brzmi: „Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.” Nawet więc zakładając, że twórca przeniósł całość majątkowych praw autorskich do utworu, jeżeli strony nie przewidziały w umowie odpowiednich postanowień dotyczących praw zależnych, ani rozporządzenie nimi nie zostało dokonane na podstawie innej umowy, twórca utworu jest wciąż podmiotem tych praw i pozostaje uprawniony do żądania stosownego wynagrodzenia od podmiotu, który będzie chciał korzystać z jego opracowania.
Twórca dysponuje również autorskimi prawami osobistymi określonymi w art. 16 Ustawy. Charakter autorskich praw osobisty wyklucza ich przeniesienie na inny podmiot. Możliwe jest natomiast zobowiązania się za wynagrodzeniem do niewykonywania tych praw w stosunku do określonych osób, gdyby naruszyły one monopol autorski twórcy w tym zakresie. Co więcej w przypadku naruszenia określonych we wskazanym przepisie praw, przysługują mu roszczenia określone w art. 78 Ustawy, które umożliwiają mu podjęcie określonych kroków prawnych wobec potencjalnych naruszycieli, w tym wobec podmiotu, który nabył od twórcy majątkowe prawa autorskie jak również jego następców prawnych.
Podsumowując, przepisy prawa autorskiego, zorientowane na ochronę twórcy jako słabszej strony stosunku, pozostawiają twórcy spore pole manewru nawet pomimo zawarcia niekorzystnej dla siebie umowy, przede wszystkim umożliwiając mu uzyskanie dodatkowych świadczeń pieniężnych.
Dziękujemy Państwu za zapoznanie się z naszym najnowszym wpisem na blogu Technoglogy. Już w przyszły czwartek opublikujemy dla Państwa kolejny wpis, tym razem na temat przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i przepisów prawnych z tym związanych!
autor:
