Zgodnie z zapowiedzią, w dzisiejszym artykule przypomnimy różnice pomiędzy opóźnieniem a zwłoką, w tym wskażemy jakie okoliczności w praktyce można zakwalifikować do danej kategorii oraz skutki opóźnienia wykonawcy w realizacji umowy o roboty budowlane. Z naszego doświadczenia, jednym z częstych problemów inwestorów w realizacji inwestycji jest niewywiązywanie się przez wykonawców z terminów zawartych w umowach, co w wielu sytuacjach rodzi dotkliwe skutki dla inwestora, m.in. w zakresie terminowego wydania lokali nabywcom. Rzadziej mamy do czynienia ze zwłoką po stronie inwestora, a jeżeli tak to najczęściej dotyczy ona nieterminowej zapłaty wynagrodzenia.
Rozpoczniemy oczywiście od przybliżenia definicji „opóźnienia” oraz „zwłoki”. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego poprzez opóźnienie rozumiemy sytuacje w której dłużnik (w tym przypadku wykonawca robót budowlanych) nie spełnia świadczenia w terminie z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności. W przypadku, gdy do opóźnienia wykonawcy dojdzie z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność popada on w zwłokę, określaną także jako opóźnienie kwalifikowane. Określenie czy zachowanie dłużnika kwalifikuje się jako zwłoka czy zwykłe opóźnienie ma znaczący wpływ na zakres uprawnień wierzyciela (inwestora), w tym w szczególności w zakresie naliczania kar umownych.
Warto także nadmienić, iż zwłoka nie musi być przez zawiniona przez wykonawcę, może bowiem wynikać z winy jego pracowników, podwykonawców bądź z innych przyczyn, za które ponosi on odpowiedzialność. Zatem możliwe jest pociągniecie do odpowiedzialności wykonawcy, w tym m.in. naliczenie kar umownych w sytuacji, gdy opóźnienia w realizacji inwestycji wynikają z niewykonania prac budowlanych przez podwykonawcę.
Nie można, jednakże mówić o zwłoce po stronie wykonawcy, jeśli opóźnienie wynika np. z warunków atmosferycznych, które uniemożliwiały wykonanie danych prac budowlanych (niskie temperatury, obfity deszcz czy porywisty wiatr), przerwy w dostawie prądu, odnalezieniu na terenie budowy przedmiotu, co do którego są przypuszczenia, iż jest on zabytkiem, wszczęcia postępowania, w wyniku którego zostały wstrzymane prace budowlane (np. postępowanie o wpis do rejestru zabytków).
Jak Państwo zapewne pamiętają, do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu albo wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, do rękojmi za wady wykonanego obiektu, jak również do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło (art. 656 k.c.). Wobec tego inwestor może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy o roboty budowlane odstąpić jeszcze przed upływem terminu do ich wykonania w przypadku, gdy wykonawca opóźnia się z wykonaniem lub rozpoczęciem wykonywania przedmiotu umowy, a opóźnienie te będą tak duże, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym. Powyższe uprawnienie przysługuje także w przypadku, gdy opóźnienie nastąpi z przyczyn za które wykonawca odpowiedzialności nie ponosi oraz niezależnie czy w umowie taka klauzula występuje.
Natomiast w sytuacji, gdy wykonawca dopuszcza się zwłoki, a więc tak jak wcześniej wspomnieliśmy, gdy do opóźnienia dojdzie z przyczyn, za które strona ponosi odpowiedzialność, inwestor na podstawie kodeksu cywilnego uprawniony będzie m.in. :
- do dochodzenia przed sądem spełnienia świadczenia od wykonawcy oraz naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki,
- jeżeli w następstwie zwłoki wykonawcy świadczenie utraciło dla inwestora całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, inwestor może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania,
- do wystąpienia do sądu z żądaniem upoważnienia do wykonania czynności na koszt wykonawcy.
Warto pamiętać, że w przypadkach, gdy umowa na daną okoliczność zastrzega kary umowne, wtedy uprawnienie do dochodzenia odszkodowania przewyższającego te kary przysługuje tylko, gdy strony wprowadziły takie zastrzeżenie (pisaliśmy o tym w alercie #97).
Mówiąc o karach umownych, to zarówno orzecznictwo, jak i doktryna wskazują, że naliczenie kar umownych może nastąpić tylko wtedy, gdy opóźnienie następuję z winy dłużnika, tj. gdy wykonawca popada w zwłokę. W związku z powyższym problematyczne będzie naliczanie kar umownych za opóźnienie w każdej sytuacji.
Ważne także jest wskazanie, która ze stron ponosi ciężar udowodnienia czy mamy do czynienia ze zwykłym opóźnieniem czy ze zwłoką. W tym przypadku przepisy stoją po stronie inwestora, który zobowiązany jest tylko do wykazania, iż doszło do opóźnienia, które powoduje konsekwencje umowne lub kodeksowe, w tym prawo do żądania zapłaty kary umownej. Natomiast to wykonawca, który chce uwolnić się od konsekwencji popadnięcia w zwłokę musi przedstawić dowody potwierdzające, że opóźnienie nastąpiło z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Podsumowując, jak wynika z powyższego, wachlarz uprawnień wierzyciela w sytuacji, gdy dłużnik popada w opóźnienie, a zwłokę jest diametralnie różny. Zatem istotne dla inwestora jest ustalenie czy w danej sytuacji mamy do czynienia ze zwłoką czy z opóźnieniem, gdyż prawidłowe zakwalifikowanie stanu faktycznego pozwala na podjęcie właściwych działań, które powinny przyczynić się mimo wszystko do terminowego wykonania umowy o roboty budowlane.
W następnym tygodniu pochylimy się nad tematem klauzul waloryzacyjnych w umowach o roboty budowlane.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 11 kwietnia 2022r.
autor:
