Wykorzystywanie wizerunku jest aspektem, z którym każdy z nas ma styczność, ze względu na rozwój techniki. Utrwalany on jest na wszelkiego rodzaju sposoby, czy to na zdjęciach na stronie internetowej danego zakładu pracy, czy też w reklamie telewizyjnej promującej dany produkt. Aby lepiej zrozumieć omawiany temat, należy wiedzieć, czym tak właściwie, jest wizerunek.
Czym jest wizerunek?
Według słownika języka polskiego, za wizerunek uważamy czyjąś podobiznę na rysunku, obrazie zdjęciu, itp., ale także jest to sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana. Poprzez wykorzystanie czyjegoś wizerunku, osoba taka może być rozpoznawana przez innych. Zapewne dla każdego z nas ważne jest, aby nasza osoba była ukazywana w „odpowiednim świetle”. Dlatego też prawo dysponuje środkami chroniącymi wizerunek każdego człowieka przed bezprawnym jego użyciem, wykorzystaniem w niewłaściwy sposób oraz przed niekorzystnymi dla nas skutkami tych zdarzeń. Należy pamiętać, że na wizerunek nie składa się jedynie nasz obraz- wygląd zewnętrzny. Mogą to być również nasze cechy charakterystyczne np.: specyficzny śmiech, sposób mówienia, gesty, mimika, itp.
Ukazanie czyjegoś wizerunku może przybrać różne formy m.in.: na obrazie (np. zdjęcie), na nagraniu (np. film, nagranie z dyktafonu), na piśmie (np. powieść).
Ochrona wizerunku
Ochrona wizerunku przysługuje nam na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, kodeksu cywilnego, a także w ustawie o ochronie danych osobowych. Kodeks cywilny w art. 23 wyróżnia dobra osobiste, którym m.in. jest wizerunek, a jego ochrony można dochodzić na podstawie art. 24. Ustawa o ochronie danych osobowych w art. 8 i art. 23 stanowią, ze wizerunek jest daną osobową, której bezprawne wykorzystywanie może prowadzić do problemów prawnych. Ustawa o prawie autorskim w art. 78 ust. 1 przewiduje środki ochrony w postaci żądania zaniechania działania (np. usunięcie z portalu „Facebook” zdjęcia dodanego bez naszej zgody) oraz żądanie usunięcia skutków naruszenia (np. w postaci publicznych przeprosin).
Wyjątki od udzielenia zgody na wykorzystanie wizerunku
Czy wizerunek osoby powszechnie znanej różni się od wizerunku innych osób? Ustawodawca zezwolił na wykorzystywanie wizerunku osoby powszechnie znanej jeżeli wiąże się to funkcją, jaką ta osoba pełni (np. można rozpowszechnić zdjęcie na koncercie naszego ulubionego artysty, ale nie można tego zrobić w przypadku, gdy spotkaliśmy go w osiedlowym sklepie). Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 stycznia 2017 r. II FSK 3873/14 uznał: Wizerunek trenera może być wykorzystany także w zakresie, który wynika z art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a zatem klub sportowy lub inny podmiot może rozpowszechniać wizerunek trenera, jako osoby powszechnie znanej (bez zezwolenia), jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią m.in. funkcji zawodowych. Zgodnie z postanowieniem umowy zawartej przez wnioskodawcę, przekaże on odpłatnie na rzecz klubu sportowego prawa do swego wizerunku w zakresie szerszym niż jedynie związanym z wykonywaniem obowiązków trenera (t.j. szerszym niż wynikający z art. 81 ust. 1 u.p.a.p.p.). Wizerunek trenera (jak i jego głos i autograf) będzie mógł być wykorzystywany przez klub sportowy na wszystkich znanych polach eksploatacji i utrwalany na wszelkich nośnikach, bez ograniczeń terytorialnych. A więc wykorzystywanie wizerunku osoby powszechnie znanej w związku z funkcją, jaką ona pełni nie wymaga zgody.
Czy tylko w powyższym przypadku zgoda nie jest wymagana? Zgoda nie jest wymaga, gdy osoba ukazana np. na zdjęciu jest jedynie szczegółem całości, przypadkowym elementem, np. zdjęcie przedstawiające krajobraz, zdjęcie zrobione przez fotografa na koncercie.
Co w przypadku wykorzystywania wizerunku przez pracodawcę?
Pracodawcy bardzo często wykorzystują wizerunek pracowników m.in. na stronach internetowych swoich zakładów pracy, Dzięki temu osoby zainteresowane mogą zapoznać się z zakładem „od środka”, pozwala to na wzbudzeniu zaufania i ukazania zakładu w pozytywnym świetle, co często przynosi pozytywne skutki przy ocenie firmy. Jednak, aby taka sytuacja miała miejsce, pracownik musi wyrazić na to zgodę. Nie można uznać, ze podpisując umowę o pracę, pracownik wyraża zgodę na wykorzystywanie wizerunku. Nie można jej domniemywać, a pracownik, który wyraził taką zgodę, może odwołać ją w każdym czasie. Nie narzucono, aby była ona w formie pisemnej, jednak ze względów dowodowych, taka forma jest najlepszym rozwiązaniem. Na jaki czas taka zgoda zostaje zawarta? Przepisy nie określają na jaki czas przechowywane są dane osobowe pracowników, jednak nie może to być na czas dłuższy niż jest to niezbędne. Najkorzystniejszym rozwiązaniem dla pracownika byłoby zawarcie takiej zgody na czas trwania umowy o pracę. Takie rozwiązanie zapewni pracownikom poczucie bezpieczeństwa, że po zakończeniu współpracy, ich dane, w tym wizerunek, nie będą wykorzystywane. Publikowanie wizerunku bez uzyskania zgody pracownika jest możliwe w sytuacji, w której pracownik ten otrzymał zapłatę za pozowanie. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 kwietnia 2018 r. II CK 330/03 Ciężar dowodu, że rozpowszechnianie wizerunku nie wykroczyło poza uzyskany zakres zezwolenia i określony cel spoczywa na rozpowszechniającym ten wizerunek – zatem to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania, że wizerunek pracownika nie został wykorzystany wbrew jego woli.
Podsumowując, wizerunek to nie tylko obraz, ale również dźwięk, gesty, mimika. W dzisiejszych czasach praktycznie wszystko jest dodawane do sieci. Wiąże się z tym wiele zagrożeń m.in. co do informacji, danych, itp. nas dotyczących. Wykorzystywanie wizerunku zgodnie z prawem ma miejsce tylko wtedy, gdy zostanie wyrażona wyraźnie zgoda, najlepiej na piśmie (istnieją wyjątki, o których mowa wyżej, gdzie zgoda ta nie jest wymagana). Za bezprawne użycie wizerunku przysługuje ochrona z kodeksu cywilnego, ustawie o ochronie danych osobowych oraz ustawy o prawie autorskim. Należy pamiętać, ze zanim zgodzimy się na udostępnianie naszego wizerunku, powinniśmy dowiedzieć się w jakim celu jest on wykorzystywany, w jakim zakresie oraz na jaki okres czasu udostępniamy nasz wizerunek.
