Od 6 maja 2022 r. obowiązują nowe, podwyższone o 75 punktów bazowych, stopy procentowe Narodowego Banku Polskiego, ustalone na następujących poziomach w skali roku:
- stopa referencyjna 5,25%,
- stopa lombardowa 5,75%,
- stopa depozytowa 4,75%,
- stopa redyskonta weksli 5,30%
- stopa dyskontowa weksli 5,35%
Z punktu widzenia umów cywilnoprawnych, najbardziej interesujące będzie wartość stopy referencyjnej, gdyż ma ona bezpośrednie przełożenie na wysokość odsetek ustawowych (kapitałowych), a także odsetek ustawowych za opóźnienie oraz odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych.
Zgodnie z dyspozycją art. 359 §1 Kodeksu cywilnego (dalej: „KC”), odsetki od sumy pieniężnej (odsetki kapitałowe), należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo z ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu. Wysokość odsetek kapitałowych określona jest w §2 tegoż przepisu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona (na przykład w umowie), należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych. Oznacza to, że wraz ze wzrostem od 6 maja 2022 r., o 0,75 punktów procentowych, stopy referencyjnej, o tyle też wzrosła wartość odsetek ustawowych należnych od sumy pieniężnej. Odsetki kapitałowe wynoszą więc po zmianie 8,75% w skali roku.
Ponadto, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Kapitałowe odsetki maksymalne, od 6 maja 2022 r., wynoszą więc 17,50% w skali roku. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
Jeżeli natomiast chodzi o odsetki ustawowe za opóźnienie, uregulowane one są w art. 481 KC. I tak, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odsetki ustawowe za opóźnienie równe są, wobec braku odmiennych postanowień np. umownych, sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych. Po ostatnich wzrostach stóp procentowych, ustawowe odsetki za opóźnienie, na podstawie dyspozycji art. 481 §2 KC wynoszą 10,75% w skali roku. Maksymalna stawka odsetek za opóźnienie, podobnie jak w przypadku odsetek kapitałowych wynosi dwukrotność odsetek ustawowych, czyli 21,50%.
Trzecim rodzajem odsetek uwarunkowanym od wysokości stopy referencyjnej NBP są odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, których wysokość określona w art. 4 pkt 3 lit. a i b ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. W przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym wysokość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych równa jest sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych, a w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych.
Ostatnia zmiana wysokości stopy referencyjnej nie będzie jednak przekładała się na zmianę wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych już dziś. Zgodnie z art. 11b wyżej wymienionej ustawy, do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:
- 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;
- 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.
Oznacza to, do dnia 30 czerwca, wysokość ustawowych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi, zgodnie ze stopą referencyjną z dnia 1 stycznia 2022 r. – 9,75% w skali roku dla transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym oraz 11,75% dla transakcji, w których dłużnikiem nie jest podmiot będący podmiotem leczniczym.
Zmiana wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych nastąpi dnia 1 lipca 2022 r., natomiast przy tak częstych zmianach stóp procentowych, jakie ostatnio obserwujemy (5 zmiana stopy referencyjnej w tym roku), trudno jest oszacować ich wysokość. Jeśli nic się nie zmieni, to będą one wynosić odpowiednio 13,25% i 15,25%.
źródła:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740
- Komunikat prasowy z posiedzenia RPP w dniu 5 maja 2022 r. https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci_2022/rpp_2022_05_05.html
