Niezwykle istotnym aspektem w sygnalizowaniu naruszeń jest ryzyko poniesienia przez osobę zgłaszającą negatywnych konsekwencji. W tym kontekście dyrektywa 2019/1937 posługuje się sformułowaniem „retaliation”, tj. działania odwetowe. Dlatego niezwykle ważne jest zapewnienie ochrony i opracowanie procedur, mechanizmów, które ograniczyłyby ryzyko ponoszone przez osoby zgłaszające nieprawidłowości.
W celu zapewnienia skutecznej ochrony sygnalistów UE sformułowała bardzo szeroką definicję działań odwetowych, wskazując, że „oznaczają bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie mające miejsce w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem wewnętrznym lub zewnętrznym lub ujawnieniem publicznym i które wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę dla osoby dokonującej zgłoszenia” (art. 5 pkt 12 dyrektywy 2019/1937).
Przepisy wskazują na otwarty katalog takich niedopuszczalnych zachowań, co oznacza, że przybrać one mogą różnoraką formę, jeśli tylko spełniają przesłanki definiujące to zjawisko.
Wśród nich wymienia się w szczególności:
- zawieszenie w obowiązkach, zwolnienie – niezależnie od jego trybu, a więc nawet rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, czy z powołaniem się na fikcyjne okoliczności dotyczące pracodawcy;
- degradacja lub wstrzymanie awansu;
- zmiana miejsca lub godzin pracy;
- ograniczenie możliwości udziału w szkoleniach lub negatywna ocena wyników pracy;
- dyskryminację, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie, zastraszanie, przejawy mobbingu lub wykluczenia;
- nieprzekształcenie umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony w sytuacji, gdy pracownik mógł mieć uzasadnione oczekiwania, że zostanie mu zaoferowane stałe zatrudnienie.
Zakazane będą również bardziej zawoalowane zachowania wobec sygnalistów, jak m.in. nadszarpnięcie reputacji sygnalisty lub osób go wspierających, czy też bliskich. Dotyczyć może to również aktywności w mediach społecznościowych. Co więcej, przepisy zakazują również działań mogących na pierwszy rzut oka mieć przejawy troski o zdrowie sygnalistów lub sugerujących problemy zdrowotne, a mianowicie kierowania na badania lekarskie, w tym zwłaszcza psychiatryczne.
Omówiony powyżej zakaz wszelkich form odwetu wobec sygnalistów ma być wzmocniony w prawodawstwie państw członkowskich przez dostęp do tzw. środków wsparcia.
Dyrektywa 2019/1937 wskazuje przykładową pomoc, na którą powinny liczyć osoby zgłaszające naruszenia, a mianowicie: bezpłatny dostęp do informacji oraz porad prawnych na temat procedur i praw przysługujących osobie, której dotyczy zgłoszenie. Odpowiedni środek ochrony osoby zgłaszającej może mieć różną postać, w zależności od danej sytuacji.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie jest to porada prawna.
Stan prawny na dzień 16 kwietnia 2024 r.
autor:
