Stalking i mobbing to dwa odmienne zjawiska społeczne, stanowiące rodzaj przemocy emocjonalnej. Często są one stosowane zamiennie, jednak nie powinno się ich utożsamiać, gdyż stanowią dwa różne od siebie przestępstwa, zagrożone odmiennymi sankcjami. Zjawiska te od zawsze towarzyszyły społeczeństwu, jednak dopiero od kilku lat zostały one nazwane. Poprzez rozwój społeczny, zakwalifikowano je jako naganne zachowania, są potępiane, a w konsekwencji wprowadzone do przepisów prawa. Poniżej znajduje się opis poszczególnych zjawisk oraz ukazane zostały podobieństwa i różnice między nimi.
Stalking
Stalking to forma przemocy emocjonalnej, która polega na uporczywym nękaniu. Osoba prześladowana odczuwa strach, obawia się o własne bezpieczeństwo. Zazwyczaj zachowanie stalkera nie jest szkodliwe dla ofiary, jednak wpływa ono negatywnie na jej psychikę. Podjęte przez niego działania wydają się „normalnym” zachowaniem, które obserwowane przez osoby trzecie, nie wzbudza żadnych podejrzeń. Jednak, kiedy przyjrzymy się uważnie, zauważymy, że niektóre działania występują permanentnie. Przykładem stalkingu może być śledzenie innej osoby, wysyłanie wiadomości z nieznanego numeru, zostawianie głuchych telefonów. Jego zamiarem jest wywołanie u innej osoby strachu, nadmiernego stresu. Takie czynności, choć z pozoru błahe, wywołują u ofiary lęk oraz zaburzają spokój w jej codziennym życiu. Jeżeli stalker nie reaguje na prośby o zaprzestanie naruszeń, należy zgłosić się na policję. Nie powinno się bagatelizować tego problemu, gdyż często stalkerami są osoby chore psychicznie. Należy wówczas zgromadzić dowody np. listy, SMS-y, nagrania. Ofiara może ubiegać się o zakaz zbliżania oraz zadośćuczynienia w postaci wynagrodzenia pieniężnego.
Za stalking grozi odpowiedzialność karna na podstawie art. 190a Kodeksu karnego – „Uporczywe nękanie. Kradzież tożsamości”. Przedmiotem ochrony podanego artykułu jest wolność od strachu, prawo do spokojnej egzystencji, prawo do prywatności oraz życie człowieka. Przez „nękanie” rozumiemy dręczenie drugiego człowieka, gnębienie, prześladowanie, szykanowanie, zaszczuwanie. „Uporczywe” oznacza, że musi trwać ono przez jakiś czas, musi być intensywne, permanentne, nachalne, natarczywe. Na uporczywość składa się częstotliwość, okres, który powinien być kilkumiesięczny, oraz ignorowanie przez sprawcę próśb ofiary o zaprzestanie działania. Na uporczywe nękanie nie musi składać się agresja. Przepis ten stanowi, że karze podlega również osoba, która wykorzystuje cudzy wizerunek lub jej dane w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. Uporczywe nękanie oraz kradzież tożsamości ścigane są na wniosek pokrzywdzonego, a sankcję dla sprawcy, w obu przypadkach, stanowi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku, kiedy pokrzywdzony targnie się na własne życie, odpowiedzialność karna zostaje zaostrzona. Wówczas kara pozbawienia wolności wynosi od 2 do 12 lat.
Stalker może ponieść odpowiedzialność, nie tylko na gruncie Kodeksu karnego. Art. 23 Kodeksu cywilnego sankcjonuje naruszenie dóbr osobistych innej osoby. Przepis wymienia dobra osobiste, takie jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Katalog dóbr osobistych jest otwarty – powyższe wyliczenie jest przykładowe.
Mobbing
Definicja mobbingu pojawia się w Kodeksie pracy w art. 94 indeks 3 §2. Mobbing to zachowania lub działania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko niemu. Polega ono na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu. Działania te mają na celu wywołać u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie go z zespołu współpracowników. Osobą, która stosuje mobbing może być pracodawca (osoba fizyczna), pracownik, osoby zarządzające w imieniu pracodawcy zakładem pracy, przełożeni, a nawet osoby trzecie spoza zakładu pracy np. kontrahenci. Ocena, czy dane zachowanie powoduje u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, ustala się poprzez obiektywne kryteria. Aby doszło do mobbingu, muszą zostać spełnione dwie przesłanki: uzewnętrznione akty osoby stosującej mobbing oraz subiektywne odczucia pracownika. Cel nie musi zostać osiągnięty ani nie musi wystąpić skutek. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 marca 2010 r. o sygn. I PK 203/09 stanął na stanowisku, iż „za mobbing mogą być uznane także nieumyślne działania lub zachowania dotyczące lub skierowane przeciwko pracownikowi, w szczególności, które wywołały rozstrój zdrowia u pracownika”.
W omawianym temacie pojawia się problem określenia terminów „uporczywość” i „długotrwałość”. Trudno stwierdzić, czy dane zachowanie można uznać za uporczywe lub długotrwałe – należy więc każdy przypadek oceniać indywidualnie.
Kodeks pracy wymienia obowiązki po stronie pracodawcy. Należy do nich obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w miejscu pracy. Jeżeli pracownik doświadczy mobbingu, wówczas to pracodawca odpowiada za szkody majątkowe pracownika, nawet gdy nagannego zachowania dopuścił się inny pracownik, osoba zarządzająca zakładem pracy, przełożony bądź osoba trzecia. Kodeks pracy nie reguluje odpowiedzialności pracodawcy, dlatego stosuje się art. 300 k., przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) i z tytułu czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.). Natomiast art. 430 k.c. stanowi o odpowiedzialności zwierzchnika (pracodawcy) za szkodę wyrządzoną innej osobie przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Pracodawca może też odpowiadać za podżeganie, pomocnictwo do działań mobbingowych na podstawie art. 422 k.c.
To na ofierze spoczywa obowiązek udowodnienia, iż doszło do mobbingu. Roszczenia odszkodowawcze powinny być dochodzone przez pracownika od pracodawcy. Pracodawca wówczas, po naprawieniu szkody, może żądać od osoby dopuszczającej się mobbingu roszczenia zwrotnego. Pracownik, u którego wystąpił rozstrój zdrowia, może domagać się od pracodawcy zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Ofiara mobbingu może domagać się odszkodowania za krzywdę, jakiej doznała na zdrowiu psychicznym bądź fizycznym. Wysokość odszkodowania ustala sąd. W przypadku, gdy pracownik zrezygnuje z pracy wskutek mobbingu, może domagać się odszkodowania za straty, jakie poniósł.
Podobieństwa i różnice pomiedzy mobbingiem a stalkingiem
Pierwszą cechą jaka łączy mobbing i stalking jest to, że rodzą się one z wielu prawnie dozwolonych zachowań, które podejmowane w sposób ciągły przeradzają się w czyn, za który ponosi się odpowiedzialność prawną. Przykład może stanowić zostawianie komuś liścików z wiadomością. W przypadku stalkingu będą to wiadomości mające na celu zastraszyć ofiarę, zaś przy mobbingu wiadomości, w których pracodawca ośmiesza pracownika. Kolejną cechę stanowi długotrwałość i uporczywość działania. Zatem nie wystarczy, by ktoś jednorazowo dostał np. obraźliwą wiadomość, ale działania powinny być rozciągnięte w czasie, powtarzalne, mające charakter ciągły. Oba zjawiska stanowią przemoc psychiczną, negatywnie wpływają na emocje ofiary.
Jako różnice można wskazać osobę prześladowcy, kontekst nękania, jego cel, formę działania. Stalkerem i jego ofiarą może być każda osoba, zaś osobą stosującą mobbing może być jedynie pracodawca, pracownik, przełożony lub osoba trzecia powiązana w jakiś sposób z zakładem pracy, a ofiarą może być jedynie pracownik, czyli osoba zatrudniona na umowę o pracę. Odmienność w formie działania polega na tym, że stalker kieruje się uczuciami, stosuje formę psychicznej napaści – wkracza do sfery prywatności ofiary. Osoba stosująca mobbing zastrasza bądź nęka pracownika. Stalker pragnie wywołać niepokój, obawy lęk, a osoba stosująca mobbing chce wywołać u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej. Między omawianym zjawiskami podstawa odpowiedzialności sprawcy jest odmienna. Za stalking odpowiada się na podstawie kodeksu karnego (zawiadamia się wówczas organy sciągania), zaś za mobbing na podstawie przepisów prawa pracy i prawa cywilnego (możliwość roszczenia do sądu pracy).
Podsumowanie
Omawiane zachowania choć pojedynczo występujące, nie są niczym złym, to występujące łącznie, stanowią zjawiska niebezpieczne. Stalking i mobbing uregulowane zostały przez przepisy prawa – zagrożone zostały sankcjami prawnymi. Te z pozoru błahe działania mogą doprowadzić do problemów na tle psychicznym i fizycznym ofiary, a nawet może stać się zagrożeniem dla jej życia. Należy więc ich nie ignorować i w przypadku poczucia zagrożenia – zgłaszać odpowiednim organom.
